Category Archives: Modern Greek Aestheticism & Antiquity

Ἡ ὀπτασία τοῦ ἁγίου Ἀντωνίου (Εἰκὼν τοῦ Ρώπς)

Ἡ ὀπτασία τοῦ ἁγίου Ἀντωνίου (Εἰκὼν τοῦ Ρώπς)

La Tentation de saint Antoine (1878)

εφημ. Ἑστία, 20 Δεκεμβρίου 1898.

Ὑπό τὸ ἀπελπιστικὸν λυκόφως ἐρήμου περιδινουμένης, ὑπὸ Σιμοὺν ὁ ἁγιασθεὶς ἐρημίτης, ὁ τολμήσας νὰ νεκρώσῃ τὴν σάρκα καὶ αποσκελετωθείς, αἰσθάνεται ἀλλοφρονών τὸ κράτος τῆς σαρκὸς καὶ τῆς σαρκός τὴν θέλησιν ἐνυπάρχουσαν ὁλόκληρον ριζωμένην εἰς τὰς ἀπό τῶν ὀστῶν ἐκφύσεις καὶ γοερώς ὀδυρόμενος γονυκλινὴς προσεύχεται κύπτων ἐπὶ βιβλίων ἱερῶν πρὸ ποδῶν τῆς παμφιλτάτης ὀπτασίας – τοῦ ὡραίου Ναζωραίου ἁπτοῦ ἐπί τοῦ σταυροῦ.

Ὅταν αἴφνης βλέπει τὸν Θεόν τοῦ ἀκαριαίως ἐφθειρόμενον, ἀποκρεμώμενον, κρεμασθέντα ήδη ἀπό τῆς μίας παλάμης, δίκην εἰδεχθούς ράκους φθαρτῆς σαρκός, ἀστραπιαίως ἀντικατασθέντα ὑπὸ γυναικείου γαυριώντος σώματος, φαεινού ἄνθους τῆς κολάσεως, μὲ τὴν αγκάλην ἀναπεπταμένην ἐπὶ τοῦ σταυροῦ, μὲ προτεταμένους τοὺς μαστούς ὡς κύπελλα πλήρη ἠδονικοῦ ποτοῦ, μὲ τὴν κοιλίαν φρίσσουσαν πάμφη. Βλέπει μὲ βλέμμα τιτανώδες, τὸν διάβολον ὀλόσωμον όπισθέν τῆς, ἐν φιλανθρώπῳ σαρκασμῷ ἐκπυρσεύοντα τὴν πάνσωμον ἔκφρασιν τῆς ἡδυπαθείας, ὀσφραίνεται τὴν ὀσμὴν τοῦ σηπωμένου ὁλοέν καταρρέοντος Θεοῦ του, ἀκούει τῶν περιιπταμένων κρανιομόρφων ἐρωτιδέων τὴν προτροπήν. 

Καὶ ἐν τῷ μέσω τῆς ὁλοφυρόμενης ἀμμώδους δίνης τῆς συμπαρασυρούσης καὶ τὸ περιβάλλον αὐτόν ράκος καὶ τὴν μακράν του γενειάδα ὑπὸ τὴν βιαίαν νεκρανάστασιν τῆς σαρκός τοῦ, συσφίγγει διὰ τῶν δύο του χειρών τὸ ἐκρηγνυόμενον κρανίον του ἀπὸ τὴν ἔφοδον του κατὰ κράτος νικώντος πειρασμοῦ, του ὠθούντος αὺτὸν εἰς τὸ ν’ ανοίξῃ τοὺς βραχίονας καὶ συγκλείσῃ καὶ γυναίκα καὶ διάβολον καὶ πτῶμα καὶ Σταυρὸν εἰς ἀπονενοημένον ἐναγκαλισμόν ἐν μέσῳ τῆς στροβιλιζομένης ἀποπνοίας καὶ οὐρανοῦ καὶ γῆς καὶ νοῦ…


Modern Greek For Classicists Reader & Grammar gratis download

For the full book, please follow the link at the bottom of this post

“Modern Greek and ancient Greek,” told me a very much established linguist back in 2011, “are two separate systems. They cannot be described at the same time. That is impossible!” Therefore, this book aims at the impossible. Indeed, they are separate, but the back-and-forth of language switching within the centuries has made the two separate systems less distanced from each other.

It is essential to make clear from page one that we do not aim to answer identity questions such as whether the modern Greeks are descendants of the ancients, whether the language is one and continuous, or whether it is the only language continuously spoken for thousands of years. There are indeed two systems, one, the present one, deriving from the other, the ancient one, with all its ups and downs, changes, conversions, advances and preservations. Movements such as Atticism and Catharism have brought ancient forms back into newer uses, sometimes with a political aim or otherwise. This does not imply, however, that anyone who knows modern Greek has complete access to or even use of the ancient ones. This book does not aspire to cure or correct modern Greek.

In particular, we believe it is vital for our fellow classicists to recognize the implications of studying antiquity in the modern world. As Johanna Hanink put it:

So why is it that Modern Greek still has no place at the classicists’ table? This is, bluntly put, largely because our discipline continues to take a colonialist view of, among other things, Greece, Greeks, and (Modern) Greek. Historians and anthropologists who work on Greece have been much more willing than classicists to acknowledge the country’s legacy of metaphorical colonization: not by the Ottomans, but by the early European antiquaries and travelers who planted their flags in the ruins of Greek antiquity.1

1 Hanink Johana (2016) ‘On Not Knowing (Modern) Greek : Disciplinary Action.

In an attempt to give Modern Greek a place in the field of classical studies and a voice in the debate, this book is aimed at readers who are familiar with Ancient History, Ancient Greek and Latin, or Archaeology: in other words, classicists who want to refresh their Modern Greek or learn the differences between Ancient and Modern Greek.

This is not an introductory Modern Greek textbook, but rather a reading companion for those who have already had some exposure to the Greek world – be it a solid foundation in Ancient Greek, some knowledge of the Greek alphabet acquired while studying Latin, or even just a few set phrases memorized to communicate with locals during a summer trip to Greece. It works as and is structured as a graded reader and a comparative grammar, with fictional narratives in Modern Greek, followed by comprehension and discussion questions designed to facilitate language learning.

Much  is owed to the idea realized by the Jules David in the 19th century, as this has been very deeply described by Lelia Panteloglou2.

2 Panteloglou Lelia (2019) ‘Teaching Modern Greek to Hellenists: Jules David’s Case’  

Finally, comparative grammar highlights the two parallel systems.

The story is based on the myth of the ancient Greek hero Hercules, with much room for new interpretations and comparisons with the reality of modern Greece. In the last decade, Greece has gone through a period of rapid change and political circumstances. A huge refugee wave, part of the European migration crisis, started in 2015 (even though it does date back in the war in Afghanistan, in 2002) and continues to have a tangible impact on Greek society.

Although these issues are not directly addressed in this book, they do affect the lens through which we view the past. The main character, Hercules, comes from two different worlds simultaneously: the mortal and the divine. Tortured by Hera, he could be described as a refugee in the land of mortals. Is he welcome or will he be forever considered an outsider? Is he struggling to find a place in society? How can he combine the two cultures that affect his identity?

As Greek society is changing rapidly, its language is also changing rapidly. For example, some scholars have recently proposed the use of new personal pronouns and nouns that contain both masculine and feminine genders, using the grapheme @ therefore writing αυτός – αυτή – αυτό – αυτ@. We find this proposal attractive and look forward to similar developments in the future. 

But also, we could suggest a new signification of the Ancient Dual Number, which was not gendered and could be used in Modern Greek as a non-binary signifier.

How does this book teach Modern Greek? Gradual repetition and progressively more complex readings play a key role in our pedagogical approach. Rassias’ method and Stephen Krashen’s Comprehensible Input-Output Theory are underlying the pedagogy of this book.

We believe, along with Rassias and Krashen, that when highly motivated students have confidence in their abilities and an environment with low levels of anxiety, they will be better equipped for success in second language acquisition.

Therefore, we strongly encourage readers and students to take risks and feel free to make mistakes without fear of judgment and constant corrections. We want every lesson to be a playful, enjoyable activity. To that end, dialogue and animated videos will eventually stimulate humor and fun throughout the learning experience.

That’s why we strongly encourage readers and students to take risks and feel free to make mistakes without fear of judgment and constant corrections. We want every lesson to be a playful, enjoyable activity. To that end, dialogue and animated videos will stimulate humor and fun throughout the learning experience.

Most importantly, this book is designed to feel like a book you can pace yourself with. You can read it at your own rhythm, whenever and wherever you prefer, with whomever you like. That is, slowly. Slow learning, without divine intervention has always been leading to Language Acquisition.

As you continue to use this book, you will notice that learning Modern Greek is both possible and inspiring. If you are looking for further assistance, you can contact us (iliaskolok@phil.uoa.gr / iliaskolok@gmail.com) at any time for online courses and student support services.

As of September 2023, new courses of Modern Greek for Classicists will be available through our website. Feel free to contact me at: iliaskolok@gmail.com and iliaskolok@phil.uoa.gr.

Ilias Kolokokouris

Bozaitika, Patras,

Greece

July 2023


Η Μούσα του Χορού ~ Νικόλαος Επίσκοπος

Salome, after Gustave Moreau ‘s original

ΑΠΟ ΗΜΕΡΑΣ ΕΙΣ ΗΜΕΡΑΝ
Η ΜΟΥΣΑ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ

Εις όλας τας συναναστροφάς, όλους τους χορούς και όλας τας σπανίας εσπερίδας, εις τας οποίας παρευρίσκομαι αυτάς τας ημέρας, βλέπω μίαν λευκοφόρον, πάντοτε την ιδίαν, φέρουσαν μελανήν προσωπίδα και κρατούσαν λύραν εις την χείρα, η οποία παρέρχεται σιγηλή και μελαγχολική έμπροσθέν μου.
Χθές πάλιν, ενώ εκαθήμην εις την άκραν της φωτολούστου αιθούσης σύρων το άζθος της ανίας και του φράκου μου και προσεπάθουν να παρηγορήσω την οικοδέσποιναν, διότι δεν ήρχοντο προσωπιδοφόροι και της έφερνα παραδείγματα σχετικά από την Αγίαν Γραφήν, η λευκοφόρος διήλθε πάλις επιμόνως με την μελανήν προσωπίδα έμπροσθέν μου.
Δεν ανθείξα και την επλησίασα και της είπα:
-Μου επιτρέπετε να σας δώσω τον βραχίονά μου, κυρία μου;
Δεν μου απήντησεν, αλλ’ εστηρίχθη ηρέμα εις την χείρα μου.
Και ήρχισα να της λέγω ανοησίας, όπως είνε επιβεβλημένον εις όλους τους χορούς.
Αλλ’ εκείνη έστρεψε βραδέως τους οφθαλμούς, με εκάρφωσεν εις εν βλέμμα ήρεμον αλλά παρατεταμένον και μου είπεν:
-Κύριε. Είμαι η μούσα Τερψιχόρη, θυγάτηρ, ως γνωρίζετε, του Διός και της Μνημοσύνης.
Δεν το εγνώριζα, αλλά προσέκλινα ευσεβάστως.
Η άγνωστος εξηκολούθησεν:
-Από τας αυγάς του κόσμου ευρίσκομαι παντού, όπου η διονύσειος μέθη δίδει πτερά εις τους πόδας, ενώνει τα σώματα και κάμνει να θριαμβεύει εις το φως η δόξα της ανθρωπίνης κινήσεως, η υγεία των χαλκίνων μυών, των χειρών των νευρωδών. Εγώ σκορπώ τας δυνάμεις τας αποταμιευμένας, αι οποία ψάλλουν την επιτηδειότητα των σωμάτων, την τάσιν των εις εναγκαλισμούς και εις καταστροφάς και εγώ εις την τρέλλαν της κινήσεως φλέγω τα μέλη, κυλίω μίαν σταγόνα θείας παραφροσύνης μέσα εις το αίμα και κάμνω τα σώματα ελαφρότερα.
Όπου ευρίσκομαι, εκεί μία ατμοσφαίρα επιθυμίας απλούται, εν σύννεφον πυρωμένων πνοών πλημμυρεί το πάν και το αίμα, ζωογονούμενον, δίδει φιλήματα θερμά εις όλας τας γωνίας των σαρκών. Ιδού· είμαι εδώ και ο στρόβιλος, βλέπετε, θ’ αρχίση και βροχή πειρασμών πίπτει βραδέως εκ των άνω επί όλων και άνωθεν των χρωμάτων των εσθήτων, άνωθεν των οραμάτων της γάζης, άνωθεν των μαύρων ενδυμάτων και των σωμάτων των συνδεδεμένων, άνωθεν της μέθης των φώτων και των προσώπων, αυτός ο αήρ, ερεθιζόμενος από την πνοήν μου, λαμβάνει μέρος εις την έκφανσιν της ανθρωπίνης μέθης και εκείνος ακόμη πάλλεται και ζωογονείται από αίμα θερμόν και νομίζεις, ότι τώρα θα συγκλονίση και αυτός έξαλλος το κενόν και θα ζωντανεύση παντοδύναμος. Είμαι η αδελφή της χαράς, η χύνουσα την θείαν μέθην· η μόνη, η οποία σκορπίζω πτερά εις τα βαρέα ατυχή σώματα των θνητών, και τους κάμνω να συγκοινωνούν μίαν στιγμήν με τας πηγάς της ζωής και να μεταρσιούνται εκείθεν του κόσμου εις θείαν στιγμήν λήθης και εγκαταλείψεως. Οι άνθρωποι εις την παρουσίαν μου μεταλαμβάνουν την χαράν της ζωής. Είμαι η μούσα  Τερψιχόρη…
-Ελπίζω ότι εφέτος είσθε ευχαριστημένη από τους χορούς μας.
-Ναι · η φυλή σας όμως είνε αναιμική και λιπόψυχος. Εις τας αυγάς της ανθρωπότητος οι χοροί ετελείωναν με αίμα· οι άνθρωποι εδάγκωνον εις τον ενθουσιασμόν των τας θηλείας και πολλάκις ο Διόνυσος τους έκαμνεν εις το κατακόρυφον του ενθουσιασμού των να πίπτουν κάτω με σπασμούς.
-Τωόντι ημείς δεν δαγκάνομεν.  Ομολογουμένως αυτό είνε κατάπτωσις…
-Εις την πατρίδαν μας άλλοτε όταν εχόρευον τον πυρρίχιον έβλεπε κανείς θριάμβους σωμάτων και θριάμβους χαράς. Οι γέλωτες ανήρχοντο εις υγιά στόματα με τριάκοντα δύο οδόντας και έβλεπε κανείς εις την ευστροφίαν των σωμάτων εν τω χορώ τους μαχητάς της αύριον και τας γυναίκας, αι οποίαι εχρησίμευον ως υποδείγματα διά τον Φειδίαν και τας μητέρας αι οποίαι ητοίμαζον στρατιώτας εις τους Σπαρτιάτας…



-Τωόντι δεν είσθε ευχαριστημένη, κυρία Τερψιχόρη;
-Ο χορός υπήρξεν εις την Ελλάδα της άλλοτε, ένας από τους μεγάλους παιδαγωγούς διά την διάπλασιν των σωμάτων και δια την ανύψωσιν των ψυχών προς την χαράν. Βλεπετε τώρα ότι υπό τας συσφίγξεις των σωμάτων οι πόδες υποφέρουν χορεύοντες · ότι τα σώματα τρίζουν και τρέμουν και πολλάκις νομίζω ότι αι χορεύτριαί σας θα θραυσθούν κλίνουσαι εις υπόκλισιν. Διέρχομαι, ως βλέπετε, μελαγχολική και ξένη και ολονέν μαραίνομαι. Εις τον μεσαιώνα, όταν η πατρίς μας είχεν ήδη αποθάνει, ηδυνάμην να ζήσω πάλιν ακμαία εν μέσω των ωραίων ιπποτών, οι οποίοι εδέχοντο τας μεγάλας πληγάς και έδιδον τους μεγάλους εναγκαλισμούς και όταν επέστρεφον από τας μάχας από χώρας μακρυσμένας, όπου κατεδίωκον το ιδανικόν, εμέθυον εις μίαν εσπέραν, σφίγγοντες και συστρέφοντες ως λείαν το αγαπητόν και ονειρώδες σώμα της δεσποίνης των.  Έζησα αιώνας δυνάμεως εις τας αυλάς της Κωνσταντινουπόλεως, εις την τρέλλαν της Βενετίας, εις την αυλήν των Μερβιγκίων και των Βουρβώνων. Και τώρα; Τώρα οι άνθρωποι χορεύουν στυγνοί ως εις επικηδείους και νομίζει κανείς ότι εν πνεύμα αόρατον, εις πειρακτήριος θεός, εις μικρός σάτυρος διέρχεται από όλα τα ώτα και ψιθυρίζει εις τους στροβιλιζόμενους το λόγιον των τραππιστών…»Αδελφοί ·αύριον θ΄αποθάνωμεν…»
Προσεπάθησα να παρηγορήσω την θεάν.  
-Κυρία Τερψιχόρη, της είπα.  Όλα τα πράγματα παρέρχονται εις αυτόν τον κόσμον. Υποθέτω, ότι, μολονότι είσθε θεά, σας καταλαμβάνει και σας ο φόβος του θανάτου. Εγηράσατε, κυρία Τερψιχόρη. Φορείτε προσωπίδα και είμαι βέβαιος ότι, αν την ανεγείρω ολίγον, θα ίδω τας ρυτίδας  να σας φιλούν εις όλας τας γωνίας του προσώπου και τα οστά σας να προέχουν. Εγηράσατε και εγηράσαμεν, κυρία Τερψιχόρη. Επί δώδεκα μήνας θα χρειασθή πάλιν να χωρισθώμεν και θα επανέλθετε πάλιν να ίδητε δύο αναιμικούς χορούς, δέκα ζεύγη ποδών με στενά υποδήματα συστρεφομένων με πόνους και με νυγμούς.  Λυπούμαι, ότι δεν δύναμαι να σας παρηγορήσω δι’ όλα αυτά, αλλά πρέπει να σπεύσω να παρηγορήσω την οικοδέσποιναν, η οποία μάτην τοποθετεί τας διόπτρας της διά να ίδη προσωπιδοφόρους και μάτην κλείει τους οφθαλμούς διά να μη ίδη πόσον αδηφάγως της καταβροχθίζουν τα σάνδουιτς στόματα άνευ προσωπίδων. Καλή νύκτα σας, κυρία Τερψιχόρη. Προσπαθήσατε να περιποιηθήτε τον εαυτόν σας. Υποθέτω, ότι έχετε και οδόντας εφθαρμένους. Πρέπει να μεταβήτε ταχέως εις τον οδοντοϊατρόν…

Ν. Επ.


Παύλος Νιρβάνας : Γεράσιμος Βώκος

Η Αυτοπροσωπογραφία του Γεράσιμου Βώκου, μετά την επεξεργασία και συντήρηση του Αρχείου Νεοελληνικής Τέχνης

Αυτοπροσωπογραφία Γεράσιμου Βώκου (1917) Από την συλλογή Πορτραίτων του Αρχείου Νεοελληνικής Τέχνης “Σοφία Λασκαρίδου”, υπό την επιμέλεια του Δημήτρη Παπαγεωργόπουλου.

Πρώτη δημοσίευση: Το Μπουκέτο, τόμος 4, αριθμοί τευχών 175 – 176 – 177 – 178, σελ. 715, 760, 793, 805.

Ὁ Γεράσιμος Βώκος εἶναι ἡ πιὸ παλιά μοῦ φιλολογικὴ γνωριμία. Γνωριστήκαμε μικρὰ παιδάκια στὸν Πειραιᾶ — δύο, τρία χρόνια μᾶς χώριζαν στὴν ἡλικία — ὅπου τὰ σπίτια μᾶς ἦσαν κοντὰ τὸ ἕνα στὸ ἄλλο, μὲ τὴν εὐκολία ποὺ γνωρίζονται τὰ γειτονόπουλα. Δὲν ξέρω, ἄν, ἀπὸ τὴ μικρότατη αὐτὴ ἡλικία, κάποια κοινὰ ψυχικὰ χαρακτηριστικά, θαμμένα ἴσως καὶ ἀφανέρωτα ἀκόμα, ἀλλὰ βαθιὰ χαραγμένα στὰ θεμέλια τῆς ζωῆς, ἑνώνουν τοὺς ἀνθρώπους. Θυμοῦμαι ὅμως, ὅτι κάποια ξεχωριστὴ μυστικὴ συνεννόηση εἴχανε οἱ ψυχὲς μᾶς, μολονότι — φαινομενικὰ ἐγὼ ἥσυχος καὶ ντροπαλός, ἐκεῖνος ζωηρὸς καὶ ἀνήσυχος — οἱ χαρακτῆρες μᾶς δὲν εφαίνονταν καὶ πολὺ ταιριασμένοι. Στὰ παιγνίδια μᾶς εἴμαστε πάντα ἀχώριστοι καὶ τὰ μαλώματα μᾶς δὲν κρατούσανε πολὺν καιρό. Τὸ στρουμπουλὸ ἐκεῖνο παιδάκι, μὲ τὸ μεγάλο κεφάλι, τὰ ὀρθὰ καὶ ἀνυπόταχτα μαλλιά, ποὺ τοῦ ἔδιναν ὄψη σκατζόχοιρα καὶ τὰ μεγάλα ὁλοστρόγγυλα, ζωηρὰ μάτια, μοῦ μένουν ἀπὸ τότε βαθιὰ χαραγμένα στὴ μνήμη μοῦ. Καὶ πάντα ἡ φαντασία μοῦ, κάθε φορά, ποὺ βλέπω μιὰ γεροντικὴ τοῦ εἰκόνα — ἄλλαξα, λοιπόν, τόσο πολὺ κι’ ἐγώ, Θεὲ μοῦ προσπαθεῖ ‘ν’ ἀντικαταστήσει τὸ αγνώριστο ἐκεῖνο κεφάλι μὲ τὸ ζωηρὸ καὶ χαριτωμένο κεφαλάκι τοῦ μικροῦ παιδιοῦ.

Ἀπὸ τὰ παιδιάτικα ὅμως αὐτὰ κοινὰ μᾶς χρόνια καὶ ἀπὸ τὰ πρῶτα μᾶς παιγνίδια, ζωηρότερα μοῦ μένει ἐντυπωμένο τὸ θέατρο, ποὺ κάναμε μαζὶ στὴν αὐλὴ τοῦ δικοῦ μοῦ σπιτιοῦ. Ἴσως νὰ μὴν εἶναι πολὺ αὐθαίρετο νὰ πεῖ κανείς, πὼς αὐτὴ στήθηκε καὶ ἡ πρώτη μοῦ φιλολογικὴ συνεργασία μὲ τὸ Βώκο.

Ἀπὸ τότε τὸν ἔχασα γιὰ λίγα χρόνια. Ὁ πατέρας τοῦ, ὁ Θεόδωρος Βώκος, ἀξιωματικὸς τότε τοῦ Π. Ναυτικοῦ, εἶχε μετατεθεῖ ἀπὸ τὸν Πειραιᾶ καὶ εἶχε πάρει τὴν οἰκογένεια μαζὶ τοῦ. Ύστερ’ ἀπὸ λίγα χρόνια, τὸν ξαναείδα, μαθητὴ τοῦ γυμνασίου, νομίζω, μὲ τὰ χειρόγραφα τῆς πρώτης τοῦ ποιητικῆς συλλογῆς. Εἶχα ἀρχίσει νὰ γράφω κι’ ἐγὼ στίχους καὶ ἔτσι βρεθήκαμε συνάδελφοι.

— Ἔκανα συνδρομητὲς — μοῦ εἶπε — καὶ θὰ βγάλω ἕνα μικρὸ τόμο.

— Μὴν βιασθείς, Γεράσιμε… τοῦ εἶπα. Ἄφησε τὰ λίγον καιρὸν ἀκόμα στὸ συρτάρι σοῦ, γιὰ νὰ τὰ ξαναϊδείς μὲ καινούργιο μάτι.

Ἤτανε μιὰ συμβουλή, ποὺ μοῦ τὴν εἴχανε δώσει κι’ ἐμένα καὶ τὴν ἔδινα κι’ ἐγὼ στὸ φίλο μοῦ, χωρὶς νὰ ξέρει καλὰ καλὰ γιατί. Δὲν τὴν ἀκολούθησε ὅμως, ὅπως δὲν εἶχα ἀκολουθήσει κι’ ἐγὼ τὴ συμβουλὴ τῶν μεγαλυτέρων μοῦ, γιὰ νὰ μετανοήσουμε ἀργότερα καὶ οἱ δύο. Ἄξαφνα, μιὰ ἡμέρα, χωρὶς νὰ μοῦ πεῖ τίποτε στὸ μεταξύ, πὼς τυπώνει τὰ ποιήματα τοῦ, μοῦ παρουσίασε τὸν τόμο τοῦ, ποὺ λίγα χρόνια ὕστερα γύρευε τὰ ἀντίτυπα τοῦ, στὰ βιβλιοπωλεῖα καὶ στὶς βιβλιοθῆκες τῶν φίλων τοῦ, γιὰ νὰ τὰ παραδώσει στὶς φλόγες. Ὅταν κάποτε τοῦ θύμησα, μὲ ὅλη μοῦ τὴν ἀθωότητα, δύο στίχους ἀπὸ τὴν πρώτη τοῦ αὐτὴ συλλογή, λίγο ἔλειψε νὰ τὰ χαλάσουμε. Δὲν μποροῦσε νὰ τοὺς ἀκούσει, χωρὶς νὰ τοῦ ἀνακατωθοῦν τὰ νεῦρα. Τοὺς δύο αὐτοὺς στοίχους — καὶ εἶναι οἱ μόνοι, ποὺ ἔσωσε ἡ μνήμη μοῦ — τοὺς θυμοῦμαι ἀκόμα. Ὁ ἕνας ἤτανε αὐτὸς:

Ὕψωσε τὴν ἀκάνθινον, μεγάλην κεφαλὴν τοῦ.

Ἡ «ἀκάνθινος μεγάλη κεφαλὴ» ἤτανε, ἁπλούστατα ἡ αὐτοπροσωπογραφία τοῦ. Ὁ ἄλλος στίχος εἶναι μισός, ἀπὸ μία σκηνὴ μέσα στὴν ταβέρνα, ὅπου ἡ δημοτική, γιὰ τὸ χατίρι ἑνὸς συνηχητικού εφέ κερνάει τὴν καθαρεύουσα.

Ὦ κάπελα, τὰ κύπελλα…

Ἀλλά, καὶ μὲ τέτοιους στίχους, ὁ Βώκος ἤτανε ἀπὸ τότε ἕνα δυνατὸ τάλαντο. Καὶ δὲν ἄργησε νὰ τὸ δείξει.

Ξαναβλεπόμαστε, ύστερ’ ἀπὸ λίγα χρόνια στὸν Π. Ναύσταθμο, αὐτὸς ὑπολογιστὴς τοῦ Π. Ναυτικοῦ, προορισμένος νὰ συνεχίσει τὸ ναυτικὸ στάδιο τῆς οἰκογενείας τοῦ — ὁ πατέρας τοῦ τὸν ἔπαιρνε ἀπὸ μικρὸ μαζὶ τοῦ σὲ ταξίδια μὲ τὰ πολεμικὰ καράβια — κι’ ἐγὼ ἀνθυπίατρος τοῦ Π. Ναυτικοῦ, ποὺ πήγαινα νὰ κάνω τὴν πρώτη μοῦ ἐφημερεύση στὸ Ναυτικὸ νοσοκομεῖο τοῦ Ναυστάθμου. Ἦρθε νὰ μὲ υποδεχθεί στὴν προκυμαία, μόλις ἀποβιβάσθηκα ἀπ’ τὴν «Εὐκαιρία». Ἔκανε τότε τὴν ὑπηρεσία τοῦ στὰ γραφεῖα τοῦ Ναυστάθμου, καί, στὶς ὧρες ποὺ τοῦ ἔμεναν ἐλεύθερες, μετάφραζε, μὲ τὸ κοντάρι, λαϊκὰ μυθιστορήματα, γιὰ κάποιες ἐκδόσεις, ποὺ ἔκανε τότε ἡ «Ἀκρόπολις». Ἔτσι, μὲ τὸ μισθὸ τοῦ ὑπολογιστοῦ καὶ μὲ τὴ μεταφραστικὴ τοῦ ἐργασία, περνοῦσε πλουσιοπάροχα γιὰ τὴν ἐποχὴ ἐκείνη. Ἡ χαρὰ μοῦ νὰ τὸν ἀπαντήσω στὴν ἐρημιὰ τοῦ Ναυστάθμου, ὅπου πήγαινα, μὲ βαριὰ καρδιά, νὰ σκλαβώσω γιὰ πρώτη φορὰ τὴν ἐλευθερία μοῦ, ἤτανε μεγάλη. Δὲν μποροῦσα νὰ ἐπιθυμήσω καλύτερο σύντροφο.

— Ἔννοια σοῦ καὶ θὰ καλοπεράσουμε εδώ… μοῦ εἶπε. Ἐγὼ ἔχω ἕνα βαρκάκι δικὸ μοῦ καὶ πηγαίνω, στὸ ψάρεμα, κάθε ἀπόγεμα. Ὅταν τελειώσεις τὴν υπερεσία σοῦ, θὰ περάσω νὰ σὲ πάρω ἀπὸ τὸ νοσοκομείο…

Μείναμε σύμφωνοι καί, τὸ ἀπόγεμα, μὲ τὰ βαρκάκι τοῦ Βώκου, κάναμε ἀγορεύοντας τὸ γύρο τῶν ἀκτῶν τοῦ Ἀράπη, μιλώντας γιὰ φιλολογία καὶ γιὰ ὅλα τὰ πράγματα τὰ ἄσχετα μὲ τὴν ὑπηρεσία τοῦ ἀνθυπιάτρου καὶ τοῦ ὑπολογιστή.

Ὁ ποιητικὸς ὅμως αὐτὸς περίπατος εἶχε τραγικὲς συνέπειες γιὰ μένα. Τὸ ἴδιο ἀπόγεμα εἶχαν φέρει κάποιον τραυματία στὸ νοσοκομεῖο. Μὲ ζητήσανε καὶ κάποιος έδωκε τὴν πληροφορία, ὅτι μὲ εἶδαν ‘σ’ ἕνα βαρκάκι νὰ τραβάω κατὰ τὸ Πέραμα. Ὁ τότε ὑποδιευθυντὴς τοῦ Ναυστάθμου, ὁ Μιαούλης, ποὺ ἤτανε περισσότερο γνωστὸς μὲ τὸ παρατσούκλι Δάσκαλος — ὄνομα κάποιου ραδιούργου, δὲ θυμᾶμαι ποιοῦ μυθιστορήματος — μόλις τοῦ ἀναφέραν τὸ πρᾶγμα, ἐσχημάτισε τὴν ἰδέα, πὼς τὸ εἶχα σκάσει, ἀπὸ τὸ Πέραμα, γιὰ τὸν Πειραιᾶ.

Καὶ δὲν ἔχασε καιρὸ νὰ μὲ καταγγείλει στὸ ὑπουργεῖο «ἐπὶ ἐγκαταλείψει θέσεως». Τίποτα περισσότερο, δηλαδή, τίποτα λιγότερο μὲ εἶχε γιὰ Ναυτοδικεῖο. Ὅταν γύρισα ἀπὸ τὴν ἐκδρομή, εἰδοποιήθηκα, ὅτι βρίσκομαι «ὑπὸ περιορισμὸν μέχρι νεοτέρας διαταγῆς». Πρωτοφερμένος στὸ Ναυτικό, χωρὶς νὰ γνωρίζω πρόσωπα καὶ πράγματα, πῆρα τὸ ζήτημα ἀπὸ τὴν τραγικότερη ὄψη τοῦ. Νόμισα πὼς εἶχε σημάνει ἡ τελευταία μοῦ στιγμή. Ζήτησα νὰ παρουσιασθῶ στὸν Ὑποδιευθυντή, νὰ ἐξηγήσω πὼς δὲν εἶχα δραπετεύσει, νὰ βεβαιώσω ὅτι βρίσκομαι στὴ θέση μοῦ, ἀλλὰ ὁ ἄγριος ἄνθρωπος δὲ θέλησε νὰ μὲ δεχθεί. Ὁ Βώκος, ποὺ ἦταν καὶ ἀνιψιὸς τοῦ, προθυμοποιήθηκε νὰ μεσολαβήσει. Ἐκεῖνος ὅμως τοῦ ἀπάντησε, ὅτι μιὰ φορά, ποὺ τηλεγράφησε στὸ ὑπουργεῖο δὲν μπορεῖ νὰ λέει καὶ ξαναλέει. Τὸ ἀποτέλεσμα ήτο, πὼς πέρασα ὧρες ἀγωνίας, ὥσπου νὰ γυρίσει τὴ Δευτέρα — Σαββατόβραδο εἶχαν γίνει ὅλα αὐτὰ — ὁ τακτικὸς διευθυντής, ὁ μακαρίτης Κουτσούκος, καὶ νὰ κανονίσει «ἐπιεικῶς» τὴν υπόθεσή μοῦ.

— Τί μοῦ ’’κανες καημένε Βώκο, τί μοῦ ’’κανες; τοῦ ἔλεγα.

Καὶ ὁ καλὸς Γεράσιμος ἤτανε, πράγματι, ἀπαρηγόρητος γιὰ τὸ κακό, ποὺ μοῦ εἶχε κάμει, «ἄθελα τοῦ, καὶ ποὺ δὲ μοῦ ἄφησε καμιά μνησικακία στὴ ψυχὴ μοῦ γιὰ τὸν ἀγᾶπητό μοῦ φίλο.

Ὁ Βώκος, ύστερ’ ἀπὸ λίγο, παραιτήθηκε ἀπὸ τὸ Ναυτικὸ καὶ ἀφοσιώθηκε, ὁλοκληρωτικὰ στὴ δημοσιογραφία καὶ στὴν τέχνη τοῦ λόγου. Τὴν ἐποχὴ ἐκείνη, ἔβγαλε τὸ πρῶτο τοῦ μυθιστόρημα μὲ τὸν περίεργο τίτλο: «Ὁ Κύριος Πρόεδρος».

Τὸ μυθιστόρημα ἤτανε ἀκόμη σπάνιο εἶδος στὴν Ἑλλάδα. Ὅλοι ἔγραφαν διηγήματα, ἀλλὰ μετρημένοι στὰ δάχτυλα τοῦ ἑνὸς χεριοῦ, ἦταν ὅσοι ἀποφάσιζαν νὰ καταπιασθούν ἕνα ἔργο «μακρὰς ἀναπνοῆς», ὅπως τὸ μυθιστόρημα. Ὅταν πρωτοδιάβασα τὸν «Κύριο Πρόεδρο», ὀμολογῶ, ὅτι δοκίμασα τὸ πιὸ εὐχάριστο ξάφνισμα. Στὸ ἔργο αὐτὸ τὸ Βώκου, γύρω ἀπὸ τὸ συμβολικὸ κέντρο τοῦ Προέδρου τῆς Κυβερνήσεως, πλεκότανε, μὲ μιὰ βαθεῖα καὶ σαρκαστικὴ παρατήρηση, ἡ πολιτικὴ καὶ κοινωνικὴ ζωὴ τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Μιὰ οἰκογένεια καταστρέφεται ἀπὸ τὴν προσήλωση τοῦ ἀρχηγοῦ τῆς στὸ εἴδωλο τοῦ Κυρίου Προέδρου, στὸ εἴδωλο τῆς Πολιτικῆς. Καὶ στὴν οἰκογένεια αὐτὴ — μιὰ ἀντιπροσωπευτικὴ σύνθεση — καθρεφτίζεται ὅλη ἡ κοινωνικὴ κακομοιριὰ καὶ δυστυχία, ποὺ ἀφορμὴ τῆς εἶχε τὴν πολιτικομανία τῶν Ἑλλήνων. Γύρω ἀπὸ τὸ κεντρικὸ μῦθο τοῦ μυθιστορήματος τοῦ, ὁ Βώκος, προικισμένος ἀπὸ μιὰ ἔμφυτη παρατήρηση καὶ βοηθημένος ἀπὸ τὴ δημοσιογραφικὴ τοῦ πεῖρα, εἶχε πλέξει τὴν εἰκόνα, παρμένη ἀπὸ τὸ φυσικό, τοῦ δημοσίου μᾶς βίου, μὲ ζωντανότατες περιγραφὲς ὅλων τῶν ἀδύτων τῆς Ἑλληνικῆς γραφειοκρατίας, ἀπὸ τὸν ὑπουργικὸ προθάλαμο ὡς τοὺς διαδρόμους τῶν ὑπουργείων καὶ τῆς Βουλῆς. Δὲν ξέρω μὲ τί μάτια θὰ ’’βλεπα, τώρα, τὸ πρῶτο αὐτὸ μυθιστόρημα τοῦ Βώκου. Τότε ἡ ἐντύπωση μοῦ στάθηκε ανεπιφύλαχτα θαυμαστική. Καί, ὅταν ὁ Γαβριηλίδης μὲ παρακάλεσε νὰ γράψω μιὰ θερμὴ κριτικὴ γιὰ τὸ ἔργο τοῦ συνεργάτη τοῦ καὶ φίλου μοῦ, ἔγραψα φαίνεται τόσο θερμά, ὥστε τὸ ἄλλο πρωί, βρῆκα ἀπάνω στὸ γραφεῖο μοῦ, τὸ ἀκόλουθο σημείωμα τοῦ Γαβριηλίδη:

«Σᾶς παρεκάλεσα νὰ γράψετε θερμὰ διὰ τὸ ἔργον τοῦ Βώκου κι’ ἐσεῖς ἐγράψατε εἰς τὸν βαθμόν, ποὺ ζέει τὸ ὕδωρ. Σᾶς εὐχαριστῶ».

Πρέπει νὰ μιλήσει κανεὶς γιὰ τὴν τρέλα τοῦ Βώκου; Οἱ ἐπικήδειοι βιογράφοι τοῦ, στὶς ἐφημερίδες καὶ τὰ περιοδικά, μιλοῦν γι’ αὐτήν, μὲ ὑπαινιγμοὺς καὶ ὑπονοούμενα. Κάνουν λόγο γιὰ κάποιο ἀόριστο θλιβερὸ γεγονὸς στὴ ζωὴ τοῦ, γιὰ κάποια αρρώστια, γιὰ κάτι μοιραῖο τέλος πάντων, ποὺ ἀποφεύγουν νὰ τὸ προσδιορίσουν. Ύστερ’ ἀπὸ τὸ θάνατο τοῦ, νομίζω ὅτι ἡ ευλαβητική αὐτὴ ἐπιφύλαξη δὲν ἔχει κανένα νόημα. Ὁ ἀλησμόνητος φίλος μιλοῦσε, μὲ τόση ἀταραξία, ὁ ἴδιος γιὰ τὸ ἀτύχημα τοῦ, ἤτανε τόσο ἀνώτερος ἀπὸ τὴν αρρώστια τοῦ, ποὺ εἶχε ἀλλάξει μέσα τοῦ τὸ «ρυθμὸ τοῦ κόσμου», ὥστε δὲν ὑπάρχει κανένας λόγος νὰ μὴν τοῦ ἀναγνωρίσουμε τὴν ὑπεροχὴ τοῦ αὐτή, κρύβοντας ὅ,τι ποτὲ δὲ θέλησε νὰ κρύψει ὁ ἴδιος. Ἔπειτα ἡ τρέλα τοῦ Βώκου — ἕνα χρόνιο περιοδικὸ παραλήρημα — ἔπαιξε τόσο μεγάλο ρόλο στὴ ζωὴ τοῦ καὶ τὸ ἔργο τοῦ, ὥστε πολλὰ πράγματα καὶ ‘σ’ αὐτὴ καὶ σὲ τοῦτο, δὲν θὰ μποροῦσαν νὰ ἐξηγηθοῦν χωρὶς αὐτήν. Ἐκεῖνο, ποὺ εἶναι περίεργο στὴν ψυχοπαθολογικὴ βιογραφία τοῦ Βώκου, εἶναι, ὅτι ύστερ’ ἀπὸ κάθε παροξυσμὸ τῆς αρρώστιας τοῦ, ποὺ τὸν κρατοῦσε κλεισμένο γιὰ μῆνες στὸ φρενοκομεῖο, ἔβγαινε μὲ μιὰ διαύγεια πνευματική, καὶ μὲ μιὰ δύναμη νὰ ἐξακολουθήσει τὴν ἐργασία τοῦ, ποὺ στάθηκε μυστήριο καὶ γι’ αὐτοὺς τοὺς ψυχιάτρους.

— Ύστερ’ ἀπὸ κάθε παροξυσμὸ τοῦ — εἶχαν προφητέψει πολλοὶ ψυχίατροι — θὰ βγαίνει πιὸ ἐλαττωμένος διανοητικά, ὥσπου νὰ καταλήξει στὴν ἄνοια, δηλαδὴ στὸ διανοητικὸ θάνατο.

Ὁ Βώκος, ὡστόσο, κλείσθηκε τέσσερες ἢ πέντε φορὲς στὸ φρενοκομεῖο, χωρὶς ‘ν’ ἀληθέψει ἡ πρόγνωση τῶν ψυχιάτρων. Ἤτανε σὰν νὰ μὴν τοῦ εἶχε συμβεί τίποτα καί, βλέποντας τόν, θὰ μποροῦσε νὰ ὁρκισθεῖ κανείς, πὼς ἐπιστρέφει ἀπὸ κάποιο εὐχάριστο ταξίδι σὲ γαλήνιες θάλασσες, καὶ ὄχι πὼς εἶναι ναυαγὸς δαρμένος ἀπὸ τὰ κύματα μιᾶς ἄγριας τρικυμίας.

— Τί γίνεσαι Γεράσιμε; Καιρὸ ἔχω νὰ σὲ ιδώ… τοῦ εἶπα τὴν πρώτη φορά, ποὺ τὸν ἀντάμωσα, ύστερ’ ἀπὸ τὸ φρενοκομεῖο, μὴ θέλοντας νὰ τοῦ δείξω, πὼς γνώριζα τίποτα ἀπὸ τὴν θλιβερὴ τοῦ περιπέτεια ἢ νὰ τοῦ τὴ θυμίσω.

Μὲ τὴ μεγαλύτερη γαλήνη τοῦ κόσμου καὶ μὲ τὴ μεγαλύτερη εἰλικρίνεια — τὴν εἰλικρίνεια ποὺ χαρακτήριζε πάντα τὸν τίμιο καὶ τὸν μονοκόματον αὐτὸν Ἀρβανίτη — μοῦ ἀποκρίθηκε:

— Πὼς νὰ μὲ ἰδεῖς, φίλε μοῦ; Ἐχθὲς βγῆκα ἀπὸ τὸ φρενοκομεῖο. Εὐτυχῶς εἶμαι πολὺ καλὰ τώρα. Ὁ κύριος Κατσαράς — μιλοῦσε πάντα μὲ σεβασμὸ καὶ εὐγένεια καὶ γιὰ τοὺς πιὸ στενοὺς τοῦ φίλους — μὲ βεβαίωσε πὼς ἔχω θεραπευθεί ἐντελῶς.

Ἔβγαλε ἀπὸ τὴν τσέπη τοῦ καὶ μοῦ παρουσίασε τὸ πιστοποιητικὸ τοῦ φρενοκομείου, σα νὰ μοῦ παρουσίαζε ἕνα κοινότατο ἔγγραφο. Ὕστερα μοῦ εἶπε:

— Μέσα στὰ βιβλία μοῦ βρῆκα ἕνα λεξικὸ τοῦ Σχινά καὶ Λεβαδέως, ποὺ εἶχες τὴν καλοσύνη νὰ μοῦ δανείσεις πρὶν ἀπ’ τὴν αρρώστια μοῦ. Μὲ συγχωρεῖς πολύ, ποὺ τόσο ἄργησα νὰ σοῦ τὸ ἐπιστρέψω. Τὸ λάθος δὲν ἤτανε δικὸ μοῦ, καθὼς βλέπεις. Αὔριο θὰ σοῦ τὸ στείλω.

Τὴν ἄλλη μέρα βρῆκα τὸ λεξικὸ στὸ σπίτι μοῦ, ὅπως δὲ βρῆκα πολλὰ βιβλία, ἀπὸ ὅσα ἔχω δανείσει σὲ ἀνθρώπους, ποὺ δὲν τρελάθηκαν.

Αὐτὸς ἤτανε ὁ Βώκος, ποὺ ἔβγαινε ἀπὸ τὸ φρενοκομεῖο.

Τίμιος, εὐθύς, ἀκέραιος, εὐγενὴς πάντα, γιὰ νὰ αποδειχθεί, μιὰ φορὰ ἀκόμα, ὅτι καὶ ἡ τρέλα σπάνια μπορεῖ νὰ κλονίσει τὸν ἠθικὸ χαρακτῆρα τοῦ ἀνθρώπου, ὅταν εἶναι βαθιὰ ριζωμένος στὴν ύπαρξή τοῦ.

Ἡ εἰλικρίνεια αὐτὴ τῶν ἐξομολογήσεων τοῦ Βώκου ἔγινε ἀφορμή, κάποτε, νὰ μοῦ αποκαλυφθεί ὁ ψυχολογικὸς μηχανισμός, ποὺ μᾶς τὸν παρουσίασε ἄξαφνα ζωγράφο. Ἕνα βράδυ, περπατώντας στὴν ἔρημη πλατεῖα τοῦ Φαλήρου, οἱ δύο μᾶς, μοῦ ἔφερε μόνος τοῦ τὸ ζήτημα τῆς τρέλας τοῦ στὴν ξενιτιά. Εἶναι γνωστό, ὅτι ὁ Βώκος, ἀνταποκριτὴς τότε τῆς «Ἀκροπόλεως» στὴ Βιέννα, ἔπαθε τὴν πρώτη εκδήλωση τοῦ παραληρήματος τοῦ, ποὺ τὸν βασάνισε κατόπι περιοδικὰ — χωρὶς νὰ τὸν δαμάσει — σὲ ὅλη τοῦ τὴ ζωή. Ἡ θλιβερότατη εἴδηση ἔπεσε, τότε, σὰν κεραυνὸς στὴν Ἀθήνα. «Ὁ Βώκος τρελάθηκε». Ἄλλοι ἐξήγησαν τὸ πρᾶγμα μὲ τὴν πνευματικὴν ὑπερκόπωση, ποὺ τοῦ εἶχε κλονίσει τὰ νεῦρα τοῦ, ‘σ’ ἕνα κλῖμα ἐχθρικὸ γιὰ μιὰ μεσημβρινὴ φύση, σὰν τὴ δικὴ τοῦ, καὶ ἄλλοι μὲ τὴν στέρηση καὶ τὴν κακοπάθεια καὶ τὴν ἠθικὴν ἐπίδραση, ποὺ θὰ εἶχε βέβαια ‘σ’ ἕνα χαρακτῆρα τόσο περήφανο σὰν τὸ δικὸ τοῦ, ἡ ἔλλειψη χρημάτων σὲ ξένον τόπο, ἀφοῦ ἡ «Ἀκρόπολις» ποὺ βρισκότανε τότε σὲ οἰκονομικὴ κρίση, τοῦ καθυστεροῦσε τοὺς μισθοὺς τοῦ, τὸ μόνο τοῦ εἰσόδημα γιὰ τὴ φτωχικὴ τοῦ συντήρηση. Καὶ ὅλο τὸ βάρος τῆς εὐθύνης εἶχε πέσει στὸ φτωχὸ Γαβριηλίδη. Ὅπως υποδείχτηκε ὕστερα, ὅσο κι’ ἂν συνετέλεσαν γιὰ τὸ κακὸ οἱ δυσάρεστες βιοτικὲς συνθῆκες, ἡ αἰτία βρισκότανε βαθύτερα στὸν ὀργανισμὸ τοῦ. Ἤτανε ἕνα κακό, ποὺ ἄρχισε μοιραία τὴν ἐποχὴ ἐκείνη καὶ ποὺ ἔμελλε νὰ ἐξακολουθήσει.

Μοῦ μιλοῦσε, λοιπόν, ἐκεῖνο τὸ βράδυ, στὸ Φάληρο, γιὰ τὴν τρέλα τοῦ στὴν ξενιτιά. Νομίζω πὼς τὸν ἀκούω αὐτὴ τὴν στιγμὴ:

— Ἄκουσε — μοῦ εἶπε σταματώντας ἀπότομα — πὼς μοῦ πρωτοφανερώθηκε ἡ τρέλα μοῦ. Ἐκεῖ, ποὺ περπατοῦσα, ἕνα βράδυ, σὲ κάποια ἐξοχικὴ λεωφόρο, εἶδα ξαφνικὰ νὰ φωτίζεται ζωηρὰ ὁ οὐρανὸς στὸ βάθος τοῦ ὁρίζοντος. Καὶ μέσα στὸ φῶς αὐτὸ εἶδα νὰ σχεδιάζεται, σὰν ἀπὸ χέρι ἀόρατου ζωγράφου, μία θαυμαστὴ εἰκόνα. Δὲν ἄργησα νὰ καταλάβω πὼς ἤτανε ἡ Ναυμαχία τῆς Σαλαμῖνος. Σὲ λίγο, ἔβλεπα καθαρὰ τὴν παράταξη τῶν Ἑλληνικῶν καὶ τῶν Περσικῶν πλοίων, τὰ γύρω βουνὰ τῆς Σαλαμῖνος καὶ τοῦ Αἰγάλεω, τὴν Ψυττάλεια, τὴ γνώριμη μοῦ θάλασσα, σὲ μιὰ σύνθεση καταπληκτική…

Ζήτησα νὰ μάθω μήπως ἡ φανταστικὴ εἰκόνα ἤτανε μία ἀναπαράσταση τοῦ ἔργου τοῦ Βολανάκη, ποὺ ἔτυχε νὰ ἰδοῦμε πολλὲς φορὲς μαζὶ στὴν αἴθουσα τοῦ Διευθυντηρίου τοῦ Ναυστάθμου.

— Ὄχι! μοῦ εἶπε. Ἤτανε κάτι ἐντελῶς διαφορετικό, κάτι ἀσυγκρίτως ἀνώτερο. Καὶ τὸ βλέπω ἀκόμα τόσο καθαρὰ μπροστὰ μοῦ, ὥστε, ἂν ἤμουνα ζωγράφος, θὰ μποροῦσα ‘ν’ ἀντιγράψω πιστὰ τὴν εἰκόνα ἀπὸ τὴ φαντασία μοῦ.

Καὶ τελείωσε τὴ διήγηση τοῦ, λέγοντας μοῦ, ὅτι κατόπιν δὲ θυμότανε τίποτε ἄλλο.

Ὁ Βώκος δὲν ἔγινε, λοιπόν, ἔτσι ἄξαφνα, ζωγράφος. Τὸ ἀρχικὸ τάλαντο τοῦ ἤτανε ἡ ζωγραφική. Καὶ ξαναγύρισε ‘σ’ αὐτὸ ἀπὸ τὸ γύρο τῆς λογοτεχνίας, ἀφοῦ ἔδειξε τὰ ζωγραφικὰ τοῦ χαρίσματα καὶ στὴν τέχνη τοῦ λόγου.

Δυστυχῶς ἤτανε λίγο ἀργά, γιὰ νὰ λάβει τὸ τάλαντο τοῦ καὶ τὴν τεχνικὴ καλλιέργεια, ποὺ θὰ μᾶς ἔδινε, ἴσως, ἀπὸ τὸ Γεράσιμο Βώκο ἕνα μεγάλο Ἕλληνα ζωγράφο.

Δύο σταθμοὶ ἐξαιρετικῆς συγκεντρώσεως καὶ ἐνεργείας στὴ ζωὴ τοῦ Γεράσιμου Βώκου, εἶναι Τὸ Περιοδικὸ μᾶς καὶ ὁ «Καλλιτέχνης», τὰ δύο περιοδικὰ τοῦ, στὰ ὅποια ἀφιέρωσε τὶς καλύτερες δυνάμεις καὶ ἱκανότητες τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ πνεύματος τοῦ. Γιατὶ σὲ ὅ,τι καταπιανότανε ὁ ἀλησμόνητος φίλος ἔβαζε μέσα ὅλο τοῦ τὸν ἐνθουσιασμὸ καὶ ὅλη τοῦ τὴν εἰλικρίνεια, χωρὶς νὰ τὸν φοβίζουν οὔτε τὰ ἐμπόδια, οὔτε ἡ ἔλλειψη τῶν μέσων, οὔτε οἱ ἐναντιότητες τῶν καιρῶν καὶ τῶν περιστάσεων. Ἐννοοῦσε νὰ τραβήξει ἐμπρός, μὲ κάθε τρόπο, τελειώνοντας νὰ φορτώνεται τὰ πάντα μοναχὸς τοῦ, ὑπερήφανος καὶ χωρὶς παράπονο ἢ μεταμέλεια.

Θυμοῦμαι πὼς ἄρχισε Τὸ Περιοδικὸν μᾶς. Σχεδὸν μὲ τὸ τίποτε. Κανένας ἄλλος, ἐκτὸς ἀπὸ τὸ Βώκο, δὲ θὰ τολμοῦσε νὰ καταπιασθεί ἕνα περιοδικό, μὲ τόσο ἐκλεκτὴ ἐξωτερικὴ καὶ ἐσωτερικὴ ἐμφάνιση, ὄχι ‘πια χωρὶς τὸ παραμικρότερο κεφάλαιο, ἀλλὰ οὔτε καλὰ καλὰ μὲ ὅσα ἐχρειάζοντο γιὰ τὰ τυπογραφικὰ τοῦ πρώτου τοῦ φύλλου. Καὶ ὅμως «Τὸ Περιοδικὸ μᾶς» παρουσιάσθηκε μὲ ἐκλεκτὴ ἐκτύπωση, καλὸ χαρτί, καλλιτεχνικὲς εἰκόνες καὶ; βινιέτες, μὲ μιὰ μορφὴ τέλος πολὺ νεωτεριστικὴ καὶ πολὺ πρωτότυπη γιὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ. Καὶ πρὸ πάντων μὲ ἐκλεκτὴ συνεργασία.

Παίρνω τυχαίως ἕνα ἀπὸ τὰ πρῶτα τεύχη τοῦ περιοδικοῦ, (1 Ἀπριλίου 1900) ποὺ βρέθηκε στὰ χαρτιὰ μοῦ. Καὶ ἀντιγράφω τὰ περιεχόμενα τοῦ: «Οἱ Καταφρονηταὶ τοῦ Κοινοῦ ὑπὸ Κωστή Παλαμᾶ. Ὁ Ἀετιδεὺς τοῦ Ροστάν (μετάφρασις μιᾶς σκηνῆς ὑπὸ Σ.Ν.Π,Β) — Λίγα λόγια γιὰ τὴν Μουσικὴ μᾶς ὑπὸ Ν’. Δ. Πάππου — Ἕνα λείψανο, ποίημα Λάμπρου Αστέρη — Φελισιέν Ρωψ ὑπὸ Παύλου Νιρβάνα — Ὁ Ψυχαρισμὸς κι’ ἡ Ζωή, ὑπὸ Γιάννη Καμπύση — Οἱ Τύραννοι τοῦ Πνεύματος Φρειδερίκου Νίτσε — Ἡ Ἰλιάδα, μετάφρ. Ἄ. Πάλλη (ἀπόσπασμα) — Φύλλα τοῦ Δεκαπενθημέρου — Τὰ Ὡραία Γράμματα καὶ αἱ Τέχναι μὲ συνεργασία Παλαμᾶ, Πάππου, Νιρβάνα, Βλαχογιάννη — Ξέναι Φιλολογίαι (Γαλλική, Ἰταλικὴ) — Καλλιτεχνικὲς βενιέτες, βραβευμένες στὸ διαγωνισμὸ τοῦ «Studio», προσωπογραφία τοῦ Ρωψ καὶ ἀντίγραφα δύο ἔργων τοῦ: Τὸ Σκάνδαλον καὶ τὰ Νεκρὰ Φιλήματα».

Ἀλλὰ νομίζω ὅτι, καὶ σήμερα ἀκόμα, ἕνα περιοδικό, ποὺ θὰ παρουσίαζε ‘σ’ ἕνα φύλλο τοῦ ἕνα τόσο ἐκλεκτὸ καὶ συγχρονισμένο περιεχόμενο, θὰ μποροῦσε νὰ καυχηθεῖ γιὰ τὴν ἒμφάνισή τοῦ. Πόσους κόπους ὅμως, πόση προσωπικὴ ἔργασία, πόσα τρεχάματα, πόσες στενοχώριες εκόστισε ὅλη αὐτὴ ἡ εὐγενικὴ προσπάθεια στὸ Βώκο δὲν μπορεῖ νὰ τὸ καταλάβει κανείς, χωρὶς νὰ ξέρει ὅτι ὁ ἴδιος ἤτανε διευθυντής, διαχειριστής, διορθωτὴς τυπογραφικῶν δοκιμίων καὶ διεκπεραιωτὴς ἀκόμα τοῦ περιοδικοῦ τοῦ, μὲ μόνο τοῦ βοηθό, σὲ ὅλη αὐτὴν τὴν ἐργασία ἕνα ξυπόλυτο λουστράκι, ποὺ ‘μ’ ἕναν εἰρωνικὸ ναρκισσισμὸ κολακευότανε νὰ τὸ ὀνομάζει «ὑπάλληλο».

Στὴ πρώτη αὐτὴ περίοδο τοῦ «Περιοδικοῦ μᾶς» συνεργάσθηκα στενὰ μὲ τὸ Βώκο. Τὸν βοήθησα ὅσο μποροῦσα, μὲ τὴν εὐχαρίστηση ποὺ προσφέρει κανεὶς τὴ μικρὴ τοῦ βοήθεια σὲ μιὰ ὑπόθεση, ποὺ τὴν ξέρει καὶ τὴν πιστεύει ἄδολη καὶ εὐγενικά. Ἕκτος ἀπὸ τὰ ἐνυπόγραφα ἄρθρα, ὅλη σχεδὸν τὴν ἄλλη ὕλη τοῦ περιοδικοῦ τὴ γράφαμε οἱ δύο μᾶς. Καὶ ἐπειδὴ ὁ Βώκος ἀγαποῦσε νὰ φαντάζεται τὸ περιοδικὸ τοῦ, ὅπως ὀνειρευότανε νὰ τὸ κάνει μὲ τὸν καιρὸ — εὐγενικὲς πάντα οἱ φιλοδοξίες τοῦ — σὰν ἕναν μεγάλο ἐκδοτικὸ ὀργανισμό, μοῦ έδωκε κάποτε καὶ τὴν ἐπίσημη θέση μοῦ στὴν ἐπιχείρηση, μὲ τὸν ἑξῆς χαριτωμένο τρόπο:

Κάποτε λάβαμε στὸ γραφεῖο τοῦ περιοδικοῦ ἕνα γράμμα τοῦ Φιλέα Λεμπέγκ, τοῦ γνωστοῦ κατόπιν ἑλληνιστὴ καὶ συνεργάτη τοῦ «Mercure de France», ποὺ κανένας ἀκόμη δὲν τὸν ἤξερε τότε στὴν Ἑλλάδα. Ὁ καλὸς αὐτὸς φίλος τῶν ἑλληνικῶν γραμμάτων μᾶς ζητοῦσε διάφορες πληροφορίες γιὰ τὴν φιλολογικὴ κίνηση, ποὺ ἀτελέστατα ἀκόμα τὴ γνώριζε καὶ μᾶς φανέρωνε τὴν ἐπιθυμία τοῦ νὰ ἔρθει σὲ κάποια ἐπαφὴ μὲ τοὺς φιλολογικοὺς μᾶς κύκλους.

— Ἀπάντησε τοῦ εσύ… μοῦ εἶπε ὁ Βώκος.

— Τὸ πιὸ σωστὸ θὰ ἤτανε — τοῦ εἶπα — νὰ τοῦ ἀπαντήσεις ἐσύ, ὡς διευθυντὴς τοῦ περιοδικοῦ. Ἔμενα ποὺ μὲ ξέρει; Ἐκτὸς ἂν θέλεις νὰ τοῦ κάνω ἐγὼ τὸ γράμμα, ἂν δὲν ἔχεις ἐσὺ καιρό, καὶ νὰ τὸ ὑπογράψεις.

— Όχι!… ἐπέμεινε. Νὰ τὸ γράψεις ἐσύ. Καὶ νὰ ὑπογράψεις Γραμματεὺς τῆς Συντάξεως — Secrétaire de la Rédaction.

Καὶ τὴν τελευταία γαλλικὴ φράση τὴν ἐπρόφερε, μὲ κάποια ὑπερηφάνεια γιὰ τὸ γεγονός, ποὺ ἔτσι καὶ στὰ ψέματα, τὸ «Περιοδικὸ μᾶς» εἶχε ἀποκτήσει καὶ Γραμματέα τῆς Συντάξεως.

Δὲν τοῦ χάλασα τὸ χατίρι. Στὰ μεγάλα παιδιά, ὅπως καὶ στὰ μικρά, δὲν πρέπει νὰ τοὺς χαλάει κανεὶς ποτὲ τὸ χατίρι. Κι’ ἔγραψα στὸ Λεμπέγκ. Ἀπὸ τότε ἄρχισα μιὰ πυκνὴ ἄλληλογραφία μαζὶ τοῦ, τὸν κατατόπισα ὅσο μποροῦσα στὰ φιλολογικὰ μᾶς πράγματα, καί, γιὰ πολὺν καιρό, μαζὶ μὲ τὸν Πορφύρα, ποὺ τὸν γνώρισε καὶ προσωπικὰ στὸ χωριὸ τοῦ, τὴ Νεβίλ Βω, σὲ κάποιο τοῦ ταξίδι, εἴμαστε οἱ μόνοι φιλολογικοὶ τοῦ φίλοι στὴν Ἑλλάδα. Ἔτσι τὸ Περιοδικὸ μᾶς ἔγινε ἡ πρώτη ἀφορμὴ ‘ν’ ἀποκτήσουν τὰ ἑλληνικὰ γράμματα ἕνα τόσον ἐκλεκτὸ καὶ ἀφοσιωμένο ἀπολογητὴ τοὺς στὶς στῆλες τοῦ Mercure de France.

Η Αυτοπροσωπογραφία του Γεράσιμου Βώκου, προ της συντήρησης του Αρχείου Νεοελληνικής Τέχνης

Ἡ συνεργασία μοῦ αὐτὴ μὲ τὸ Βώκο μοῦ ἔχει ἀφήσει ἂλησμόνητες ἀναμνήσεις. Δὲ θὰ ξεχάσω πρὸ πάντων, τὸν χαριτωμένο τρόπο, μὲ τὸν ὅποιον, μεταφράστηκε στὸ τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ, ποὺ ανάφερα παραπάνω, μία σκηνὴ ἀπὸ τὸν «Ἀετιδέα» τοῦ Ροστάν. Γιὰ τὸ ἔργο αὐτό, ποὺ ἐρχότανε ύστερ’ ἀπὸ τὸν περίφημο «Συρανό ντὲ Μπερζεράκ» καὶ ποὺ τὸν ἥρωα τοῦ ἐνεσάρκωνε στὸ θέατρο τῆς ἡ Σάρα Μπερνάρ, μὲ ὅλα τῆς τὰ γεράματα, εἶχε γίνει μεγάλος λόγος στὴ Γαλλία καὶ σὲ ὅλον τὸν κόσμο. Ὁ Βώκος — ποὺ ἤτανε πάντα μέσα τοῦ δημοσιογράφος, γνωρίζοντας τὴν ἀξία τῆς ἐπικαιρότητος — ἤθελε νὰ παρουσιάσει πρῶτος στοὺς ἀναγνῶστες τοῦ ἕνα ἀπόσπασμα τοῦ φημισμένου ἔργου. Ἕνα πρωί, ἔφτασαν ἔξαφνα, τὰ «Annales Politiques et Litteraires», ποὺ δημοσίευαν μία ἐκτεταμένη σκηνὴ ἀπὸ τὴ Β’ πράξη τοῦ «Ἀετιδέως», τὸ μόνο ἀπόσπασμα τοῦ ἔργου τοῦ, ποὺ εἶχε φανεί ὡς τότε καὶ στὴ Γαλλία ἀκόμα. «Τὸ Περιοδικὸ μᾶς» βρισκότανε στὰ πιεστήρια. Στὸ ταπεινὸ γραφεῖο τοῦ Βώκου ετύχαμε μαζεμένοι ὁ Στρατήγης, ὁ Πορφύρας κι’ ἐγώ.

— Αὐτὴ τὴ σκηνὴ πρέπει νὰ τὴν ἔχουμε, χωρὶς ἄλλο, στὸ αὐριανὸ τεῦχος, μεταφρασμένη σὲ στίχους… μᾶς εἶπε ἀποφασιστικὰ ὁ Βώκος.

— Ἀλλὰ πὼς εἶναι δυνατό; τοῦ εἴπαμε ἀπορημένοι. Ποιὸς θὰ τὴ μεταφράσει;

— Ὅλοι μᾶς καὶ μέσα σὲ δύο ὧρες τὸ πολύ. Ἐμπρός! Ἂς τὸ μοιραστοῦμε. Θὰ πάρει ὁ καθένας ἀπὸ ἕνα κομμάτι καὶ δὲ θὰ τὸ κουνήσει ἀπ’ δῶ, ἂν δὲν παραδώσει τὸ κομμάτι τοῦ.

Καὶ μὲ τὴν τελευταία λέξη, κλείδωσε ἀπὸ μέσα τὴν πόρτα τοῦ γραφείου τοῦ καὶ ἔχωσε τὸ κλειδὶ στὴν τσέπη τοῦ. Ἤμαστε πλέον αἰχμάλωτοι τοῦ, Καὶ ἀρχίσαμε τὴ μετάφραση. Καθένας τελείωνε, ἔδινε τὸ κομμάτι τοῦ καὶ ἔφευγε. Ὁ Πορφύρας εἶχε μείνει τελευταῖος.

— Ἐσὺ σα μικρότερος — τοῦ εἶπε ὁ Βώκος — θὰ μείνεις ἐδῶ νὰ τὸ κοιτάξουμε πάλι ὅλο μαζί. Δὲν ἔχεις νὰ σαλέψεις.

Δὲν ξέρω πόσο ἔμεινε ἀκόμα ὁ Πορφύρας αἰχμάλωτος τοῦ Βώκου. Ἀργότερα μᾶς ἔλεγε, ὅτι, γιὰ ‘ν’ ἀποκτήσει τὴν ἐλευθερία τοῦ, ἀναγκάστηκε νὰ πηδήσει ἀπὸ τὸ παράθυρο. Τὴν ἄλλη μέρα ὅμως «Τὸ Περιοδικὸ μᾶς» ἐκυκλοφόρησε μὲ μιὰ ἀρκετὰ καλὴ μετάφραση τῆς σκηνῆς τοῦ Ἀετιδέως», ποὺ θεωρήθηκε, ὅπως καὶ ἤτανε, μιὰ δημοσιογραφικὴ ἐπιτυχία, ποὺ δύσκολο θὰ ἤτανε νὰ τὴν πραγματοποιήσει καὶ καθημερινὴ ἐφημερίδα. Ἡ μετάφραση ἤτανε ὑπογραμμένη μὲ τὰ ἀρχικὰ ψηφία: Σ.Ν.Π.Β. (Στρατήγης, Νιρβάνας, Πορφύρας, Βώκος). Ἤτανε ἡ μετάφραση τῶν τεσσάρων, ὅπως κάποιο Διήγημα τῶν Δέκα, ποὺ δημοσίευσε τὸ «Μπουκέτο».

Ἀπὸ τὴ μετάφραση αὐτὴ θυμοῦμαι τοὺς περίφημους στίχους ποὺ βάζει ὁ ποιητὴς στὸ στόμα τοῦ κατασκοπευομένου Ἀετιδέως καὶ ποὺ εἶναι ἡ εἰρωνικὴ φιλοσοφία τοῦ διαζευκτικοῦ «Ἀλλὰ»:

Ἡ ΑΡΧΙΔΟΥΚΙΣΣΑ

Τί συμβαίνει;

Ὁ δοὺξ δὲν εἶναι ἐλεύθερος καθ’ ἄλλα;

ΔΙΙΔΡΙΧΣΤΑΪΝ

Ἔ, ὁ πρίγκηψ

Δὲν εἶναι μὲς στὴ φυλακή, αλλά…

Ὁ ΔΟΥΞ

Ἀλλὰ θαυμάζω

Αὐτὸ τὸ ἀλλὰ σας… Ξέρετε αὐτὸ τὸ ἀλλὰ τί λέει;

Δὲν εἶμαι μὲς στὴ φυλακή, Θεὲ μοῦ, Αλλά… Καὶ ὅμως

Δὲν εἶμαι μὲς στὴ φυλακὴ αλλά… τὸ λέει ὁ λόγος

Οὔτε ἕνα δευτερόλεπτο φυλακισμένος εἶμαι!

Ἀλλὰ τριγύρω μοῦ παντοῦ καὶ πάντα βλέπω κόσμο.

Φυλακισμένος!… νιώστε τὸ καλὰ ὅτι δὲν εἶμαι!

Ἀλλὰ κι’ ἂν μοῦ ’ῤθει νὰ χωθῶ βαθύτερα στὸν κῆπο

Κάτω ἀπὸ κάθε φύλλο ἀνθεῖ, ἄξαφνα, κι’ ἕνα μάτι.

Φυλακισμένος βέβαια δὲν εἶμαι, ἀλλ’ ἂν θελήσουν

Νὰ μοῦ μιλήσουνε κρυφά, στὴν πόρτα εὐθὺς ἀπάνω

Φυτρώνει ξάφνου ἕνα αὐτὶ σὰν μανιτάρι! Ὄχι

Δὲν εἶμαι μὲς στὴ φυλακή, ἀλλά, σὰν ‘βγω καβάλ

Νοιώθω τὴν τρυφερὴ τιμὴ κρυμμένης συνοδείας.

Τώρα δὲν εἶμαι ὁλότελα στὴ φυλακὴ βεβαίως!

Ἀλλὰ διαβάζω δεύτερος τὰ γράμματα μοῦ πάντα.

Δὲν εἶμαι μὲς στὴ φυλακή, ἀλλὰ τὴ νύχτα βάζουν

Ἕνα λακὲ στὴ πόρτα μοῦ, νά, τοῦτον, ποὺ περνάει.

Ἐγώ, ὁ δοὺξ τοῦ Ράιχσταδ φυλακισμένος ὄχι!

Μετὰ «τὸ Περιοδικὸ μᾶς» — τί πρωτότυπος ἀλήθεια καὶ ὁ τίτλος — δεύτερη γενναία προσπάθεια τοῦ Βώκου, ύστερ’ ἀπὸ χρόνια, στάθηκε ὁ «Καλλιτέχνης», περιοδικὸ ἀφιερωμένο στὴν τέχνη, μοναδικὸ στὸ εἶδος τοῦ γιὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ καὶ ποὺ σημειώνει ἕνα σταθμὸ στὴν ἱστορία τοῦ περιοδικοῦ μᾶς τύπου. Ἀπὸ τὸ περιοδικὸ αὐτὸ — ἀπομακρυσμένος τότε, μὲ τὴν ἐργασία μοῦ ἀπὸ τὸ Βώκο ὅπως καὶ ἀπὸ τὴν κατοπινὴ τοῦ πολύτροπη ἐργασία — δὲν ἔχω, δυστυχῶς προσωπικὲς ἀναμνήσεις. Ἔχω ὅμως μιά, ἰδέα τί εκόστισε σὲ κόπους καὶ ἔνταση νεύρων ἡ εὐγενικὴ αὐτὴ προσπάθεια στὸν ἀλησμόνητο φίλο.

Ἔτσι ὅλη τοῦ ἡ ζωὴ ὡς δημοσιογράφου, ὡς καλλιτέχνη, ὡς ζωγράφου ὡς ἐκδότη, ὡς ἀνθρώπου, στάθηκε μιὰ ἀκατάβλητη ἀφοσίωση στὴν ὑπηρεσία τοῦ ὡραίου. Καὶ γιὰ λίγους ἴσως θὰ μποροῦσε νὰ εἰπωθεῖ ὅτι ανεπιφύλαχτα μπορεῖ νὰ χαραχθεί στὸ ἐπιτάφιο μάρμαρο τοῦ ξενιτεμένου τάφου τοῦ Γεράσιμου Βώκου: Έπεσεν ἐπὶ τῶν ἐπάλξεων.


Ὁ Παρθενῶνας -Διθύραμβος- (Ναπολέων Λαπαθιώτης)

Ὁ Παρθενῶνας -Διθύραμβος- (Ναπολέων Λαπαθιώτης)

[Γραμμένο ἕνα δειλινὸ ἐπάνω στὰ σκαλοπάτια τοῦ Παρθενῶνος].

Τὸ Μέτωπο εἶμ’ Ἑγώ.-

Καὶ τῶν κακῶν Μου ὀχτρῶνὉ Παρθενῶνας -Διθύραμβος- (Ναπολέων Λαπαθιώτης) ἡ βαρβαρότη,

Τῶν ὀχτρῶν Μου ἡ μάνητα καὶ τ’ ἄχτι,-
Κι’ ὅ,τι κακὸ Μοῦ βουληθήκανε -ὅ,τι-
Συντρίμια ὀμπρός Μου, καὶ τρίψαλα, καὶ στάχτη.
Γιατί τὸ Μέτωπο εἶμ’ Ἐγώ…

*
Κυττάω βαρειὰ κι’ ὁλοῦθε.-
Κι’ ὁλοῦθε τὴ ματιά Μου Ἐγὼ τὴ στέλνω

Καὶ τὴ στέλνω ὡς τὰ γλυκόθαμπα πελάη
ὅπου τὸ ἡλιόγεμα πικρό κατασταλάει,-
Κι’ ὡς τ’ ἄϋλα κορφοβούνια Ἐγὼ τὴ στέλνω,
Καὶ γιὰ μανδύα -τὰ χρυσᾶ τἄστρα παίρνω.
Γιατί τὸ Μέτωπο εἶμ’ Ἐγώ, εἶμ’ Ἐγώ…

*
Τιτανικὸ Λουλούδι Ἐγώ.-
Κι’ ἀπὸ τὰ βύθη τῶν Αἰώνων ἀναδίνω,
-Κ’ εἶμαι ἡ Πέτρα, ἡ Σκέψι, καὶ τὸ Μάρμαρο -τὸ Κρῖνο.
Κι’ οὔτε θὰ μαραθῇ, οὕτε θὰ σαλέψῃ
Τὸ Μάρμαρο – τὸ Κρίνο, ἡ Πέτρα – ἡ Σκέψι.
Καὶ θυμᾶμαι, τ’ ἀλαργινὰ πικροθυμᾶμαι,
Κι’ οὔτε κλαίω – μόνο βαρυοκοιμᾶμαι.

*
Ἀρήοι, τριγύρω μου, οἱ Προσκυνητάδες

Οἱ Προσκυνητάδες κ’ οἱ Διαβάτες –
Μέσ’ τῆς κολῶνες, κι’ ἀπὸ τοὺς στυλοβάτες
Πᾶνε κ’ ἔρχονται ἀπὸ χρόνια κι’ ἀπὸ χρόνια
Μὲ τὰ καλοκαίρια καὶ μὲ τἄσπρα χιόνια,
Ἀνάμεσ’ ἀπ’ τοὺς στυλοβάτες
Οἱ Διαβάτες.
Καὶ περπατᾶνε, τριγύρω περπατᾶνε
Κι’ οὔτε κλαῖνε – μοναχὰ ποῦ Μὲ κυττᾶνε…

Ὀκτώβριος 1910 – ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΛΑΠΑΘΙΩΤΗΣ

Parthenon ~ Dithyramb
Translated by Ilias Kolokouris

[Written one evening on the steps of the Parthenon].

The Battlefront is me.-
And My evil Enemies barbarism,

My enemies’ mania and grudge, –
And all the evil that they wanted
That’s Me – the evil that –
Ruins before Me, and smithereens, and ashes. Me
For I am the Battlefront…
*
I’m looking all around heavily.
And everywhere I send My glance.

And I send it to the sweetest blurry seas
where the bitter sunset settles down, –
And to immaterial mountaintops I send my glance,
And for a cloak the golden stars I take.
For I am the Battlefront, I am, I am …

*
A Titan Flower Me.
And from the depths of the ages I shall rise,
-I am the Stone, the Thought, and the Marble – the Lily.
And I shall not wither nor fade, nor shall I budge.
The Marble, the Lily, the Stone, the Thought.
And I remember, and I remember, and I bitterly bitter,
And I weep not – only sleep heavily.

*
All around me, Pilgrims deserted, Passers-by
The Pilgrims and the Passers-by,
Amongst the Columns and the Stylobate Pillars,
They come and go
With the summers and the white snow,
Amongst the Pillars the Pilgrims,
And the walk, all around they walk by,
And they don’t even cry,
They just pass by
And look at I.



Νίκος Καζαντζάκης, 1907

1907. Tο θεατρικό έργο “Ξημερώνει” βραβεύεται και παίζεται στην Aθήνα, όπου προκαλεί ζωηρές συζητήσεις. O νέος Kαζαντζάκης γίνεται διάσημος εν μια νυκτί. Ξεκινά τη δημοσιογραφική του καριέρα και μυείται στον Tεκτονισμό. Tον Oκτώβριο αρχίζει μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι , όπου εξακολουθεί να δημοσιογραφεί και να γράφει λογοτεχνία. Από εκείνη την περίοδο προέρχεται και το χρονογράφημα που ακολουθεί; Έχουμε συνηθίσει έναν Καζαντζάκη με περίεργη, σχεδόν ιερατική σχέση με τις γυναίκες. Ωστόσο στο παρόν κείμενο παρουσιάζεται μάλλον προοδευτικότερος και δεν γνωρίζουμε (ακόμα) αν θα μπορούσε να του αποδοθεί

Η ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΙΣ

Και ο αισιοδοξότερος ακόμη και των παρακολουθούντων την σύγχρονον κοινωνικήν εξέλιξιν δεν είναι δυνατόν να εύρη ενθαρρυντικάς τας απόψεις της γυναικείας λεγόμενης χειραφεσίας. Τα γεγονότα διαψεύδουν καθημερινώς μετ’ αποτόμου σκαιότητος τας χθες ακόμη χρυσαυγείς ελπίδας του ωραίου φύλου, του φιλοδοξήσαντος να εισπηδήση εις τον πλήρη ακανθών και πικριών κύκλον της ανδρικής δράσεως. 

Προ ολίγων εβδομάδων και εις διάστημα δεκαπέντε ημερών τρείς δεσποινίδες υπεβλήθησαν εις τον νενομισμένον όρκον και έγειναν δεκταί 

εις το δικηγορικόν σώμα των Παρισίων : η δεσποινίς Μιροπόβσκα, η δεσποινίς Δοβράν και η δεσποινίς Μαρία Βερόν. Η τελευταία σκοπεύει ν’ασχοληθή ειδικώς εις τας συζυγικάς υποθέσεις και ιδίως εις τα διαζύγια. 

Εκτός όμως των τριών τούτων νεοφύτων δικηγόρων, έχουν γίνει δεκταί εις το δικαστήρια των Παρισίων ως δικηγόροι πέντε ακόμη άλλαι κυρίαι, ούτως ώστε ο ολικός αριθμός των γυναικών δικηγόρων ανήλθε μέχρι σήμερον εις την σύγχρονον Βαβυλώνα εις οκτώ. Αλλ’ οποία άραγε η τύχη, η ευδοκίμησις, τα κέρδη των πέντε προηγουμένων ιεροφαντών του δικαίου, ώστε ν’αποτολμήσουν να τας μιμηθούν και άλλαι τρεις ομόφυλοί των ; Παρισινός δημοσιογράφος επεχείρησεν επίμονον έρευναν περί των εργασιών των πέντε παλαιοτέρων γυναικών δικηγόρων και ιδού που κατέληξε : Διηυθύνθη κατά πρώτον εις τα δικαστήρια και ηρώτησε τον κλητήρα, πού ηδύνατο να συναντήσει την δικηγόρον δίδα Σωβέν. Ο κλητήρ τω απεκρίθη υψών τους ώμους ότι η εν λόγω δικηγόρος δεν εφάνη από τριών ετών εις τα δικαστήρια. 

– Δείξε μου τότε την δικηγόρον κ. Μπενεζέχ. 

– Ούτε αυτή έρχεται… 

-Και η δικηγόρος κ. Πετύ; 

-Δεν την γνωρίζω. 

-Και η δικηγόρος δις Μιλλ; 

-Ούτε αυτήν. 

-Και η δικηγόρος κ. Πιέρ ; 

-Ουδέποτε την είδα ! 

Από τα δικαστήρια ο δημοσιογράφος μετέβη εις το δικηγορικόν γραφείον της δίδος Σωβέν, όπου έμαθεν από τον θυρωρόν, ότι αύτη δεν εδέχετο τους πελάτες της ή άπαξ μόνον της εβδομάδος, ότι ουδέποτε ηγόρευσεν προ των δικαστηρίων και ότι περιωρίσθη εις διδασκαλίας της νομοθεσίας εις το παρθεναγωγεία.

Κατόπιν ο δημοσιογράφος μετέβη εις της κ. Μπενεζέχ, αλλ’ εκεί έμαθε παρά της ξανθής υπηρετρίας, ότι αύτη εξήλθε με το μικρό της ! 

Ο δημοσιογράφος επεσκέφθη την κ. Πιέρ, η οποία του ήνοιξεν η ιδία την θύραν δωματίου γυμνού με παλαιότατα καθίσματα, χωρίς φωτιά, με επίπλωσιν ελεεινήν. 

Η κ. Πιέρ έφεραν εσθήτα καταμπαλωμένην και είχε το πρόσωπον κατερρικνωμένος και φέρον βαθείαν την σφραγίδα της πενίας και της και της οδύνης. Αφότου επήρε το δίπλωμα της, ουδέποτε της παρουσιάσθη ευκαιρία ν’ αγορεύση ! Είχαν όμως σπουδάσει και την Ιατρικής και διά της ενασκήσεως της δευτέρας επιστήμης επορίζετο τα μπαλώματα της εσθήτος της ! Μετά μίαν ώραν ο ακούραστος δημοσιογράφος επεσκέπτετο την δίδα Μίλλ, ξανθήν και θελκτικωτάτην, προ έτους μόλις περιβληθείσαν την δικηγορικήν τήβεννον, αλλά μη αγορεύσασαν ακόμη. Η Μιλλ δεν θεωρεί ακόμη εαυτήν αρκετά παρεσκευασμένην διά το επάνγελμα, το οποίον λατρεύει. 

Τοιουτοτρόπως εκ των πέντε Παρισινών γυναικών δικηγόρων, η μία είναι καθηγητής, η δευτέρα ασχολείται με το νεογέννητον βρέφος της, η τρίτη κάμνει τον ιατρών, η τετάρτη παρασκευάζεται ακόμη και η πέμπτη δεν επάτησεν, ακόμη το πόδι της εις τα δικαστήρια.

Αυτή είνε η σκληρά και ουδόλως ενθαρρυντική πραγματικότης. Εις τας ραψωδίας του Ομήρου και εις τον Επιτάφιον του Περικλέους διετυπώθη με ανυπέρβλητον αλήθειαν ο προορισμός της γυναικός, εις δε το Ευαγγέλιον διεγράφησαν τελείως τα όρια της λεγομένης χειραφεσίας, της μετοχής δηλαδή της γυναικός εις την αχάριστον ανδρικήν

δράσιν. Ενασχόλησις εις τα οικιακά έργα και ενάσκησις της ευποιΐας. 

Ιδού το πρόγραμμα της αληθινής της γυναικός σταδιοδρομίας. Πάσα παρέκκλισις δεν είνε δυνατόν παρά να συνεπιφέρη αλγηδόνας και δάκρυα.


Λωτός: «Κοιμήθηκαν» (κατὰ τὸν Mirbeau)

Από το δυσεύρετο περιοδικό “Νέον Πνεύμα” που ευρίσκεται στο Αρχείο του Εργαστηρίου Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Πατρών, παρουσιάζουμε το παρακάτω βιβλιογραφημένο, πλην σπάνιο πεζό του Περικλή Γιαννόπουλου.
Ένας συγγραφέας που αγαπά τον αδύναμο, τον άνθρωπο που βασανίζεται στο κρύο, γραμμένο με τον τρόπο του Octave Mirbeau, πιθανότατα βασιζόμενο στο μυθιστόρημα Sébastien Roch (1890) όπου ο Μιρμπώ αφηγείται τις τραυματικές μαθητικές του εμπειρίες σε ένα σχολείο Ιησουητών, όπου οι μαθητές κακοποιούνταν και το διήγημα La Mort du père Dugué . Αρκετά διαφορετικός εδώ ο νεώτερος Γιαννόπουλος στην αφήγησή του, ανθρώπινος και λιγότερο νιτσεϊκός από όσο τον έχουμε συνηθίσει.

Ὡς Λωτός· «Νέον Πνεῦμα», ἔτος Β’, τόμ. 2, 1894, σελ. 404-405)

Ἤτανε πρωτοχρονιὰ, καὶ τὸ χιόνι εἶχε στήσει τοὺς ζαχαρένιους του πυργίσκους, σὲ παχύ μπαμπακωτὸ ποῦ σκέπαζε ἔσβηνε τὴ ζωή. Σὰ νὰ ᾽χε πνίξῃ τὴν ἀναπνοὴ τῆς γῆς, τέτοια βασίλευε ἡσυχία. Ἡ γῆ, σὰν Εὔα ἔδειχνε τὸ θεόγυμνο κορμὶ της κρυσταλλόστηθη. Φοβισμένη δεχότανε τὰ παγωμένα φιλήματα τοῦ βοριᾶ φρίσσοντας. Τὰ δέντρα, μὲ λύπη ἔβλεπαν τὸ στέμμα ποῦ τὰ στόλιζε θρύμματα στὰ πόδια τους, καὶ τὰ κλωνάρια στριμμένα ἀπ᾽ τὸ κρύο κοκκάλιαζαν. Σ᾽τους βρεμμένους μαύρους κορμοὺς, τὰ μανιτάρια ἄνθιζαν καταπράσινες σαπίλες, κι ὁ οὐρανὸς πεσμένος χαμηλὰ, μὲ τὸ βαθὺ του μαῦρο χρῶμα, ἔχυνε μιὰ πάχνη ποῦ ᾽ταν σαν καπνὸς ἀπάνου σὲ καμμένα ἐρείπια.

Σιγοβραδιάζει… Πέφτει ἡ πάχνη, ἡ νύχτα, ἡ νέκρα. Τώρα μόνον ὁ μαῦρος θόλος κουνιέται, σχίζεται, καὶ πολύμορφες σκιὲς, σὰ φαντάσματα, μὲ τὴν πνοὴ τοῦ βοριᾶ ποῦ φυσάει παγερός, ξεκινάνε… μεγαλόνουν, μικραίνουν, καββαλικεύουν τό ᾽να πάνου στ᾽ἄλλο, καὶ φεύγουνε γοργὰ γοργὰ, ἀνεμοσώρευτα.

………….

Ὁλάκερο τὸ φεγγάρι φάνηκε, σὰ νὰ γελάῃ ἀπὸ χαρὰ, θαρρῶντας τὴ γῆ πεθαμμένη, σὰν κι᾽ αὐτὸ σ᾽τὸ κάτασπρο σάβανο τυλιγμένη. Μιὰ λεπτὴ πνοῆ θανάτου, κρυσταλλιάζει τὰ ψηλότερα χορταράκια καὶ σ᾽τὴν κρύα ἐρημιὰ ἕνα δενδράκι, κρύβει, μέσα του βαθειὰ, τὴ ζωὴ του… Σὲ τέτοια ὥρα, μὲ τέτοιο φῶς, δύο παιδάκια ξυπόλυτα τῆς γδύμνιας καὶ τῆς πεῖνας ἀδελφοποιτοὶ, ταξειδεύουν θεομόναχα.

Μικρὰ μικρὰ ἀγριολούλουδα, ποῦ χτυπάει ὁ ἥλιος καὶ δέρνει ἡ βροχὴ καὶ ξεραίνει τὸ κρύο, λυγνὰ λυγνὰ, μὲ κακοραμμένα κουρέλια ποῦ σκεπάζουν ξεπαγιασμένο κορμὶ, μὲ τὰ κατάμαυρα χεράκια τους καὶ τὰ γυμνά τους πόδια, ἔχουν τῆς φτώχιας τὴ χάρι σ᾽τὸ συμπαθητικό τους πρόσωπο, καὶ τῆς ὀρφάνιας τὴ γλύκα καὶ τοῦ πόνου τὴν ἔκφρασι σ᾽τὰ πονεμένα μάτια ποῦ σκεπάζονται ἀπ᾽τὰ κατσαρά τους μαλλιὰ — γιατ᾽ ἴσως εἶνε ἔρωτα λούλουδα..

Ὅλη τὴν ἡμέρα ζητοῦσαν ἐλεημοσύνη σ᾽τὸ χωριὸ π᾽ ἀφῆκαν πίσω καὶ πρὸς τὸ βράδυ ἀπελισπμένα γιὰ ψωμὶ, μόνο ἄκρη καλύβας ζητοῦσαν, μ᾽ἕνα μόνο ὄνειρο νὰ περάσουν τὴ νύχτα. Μὰ κανένας δὲ βρέθηκε να κάμῃ τόσο λίγο καλὸ, καὶ σφίγγοντας κοντὰ κοντὰ τὴς δυὸ παγωμένες καρδιές τους, πᾶνε τῶρα μὲ τὰ μάτια καρφωμένα μακρυὰ, ἐκεῖ που τρεμοσβύνει ἡ ἐλπίδα. 

Κ᾽ ἡ ὑστερνὴ ἐλπίδα εἶνε χωριὸ κοιμισμένο!

Ἐκεῖ ποὺ πήγαιναν, σὲ μιὰ κολόνα ἀπὸ πέτρες καὶ ἄμμο μισοχτισμένη, εἶδαν σὲ μιὰ τρύπα σ᾽την ἀπάνου μεριὰ, ἕνα κουτὶ μὲ μιὰ χαραμάδα ποῦ ᾽χε στὴν πρόσοψί του μιὰ Παναγία ζωγραφισμένη, κρατῶντας σ᾽ τὰ χέρια τὸ θεάνθρωπο παιδάκι. Κ᾽ἦταν ὁλόχαρη ἡ Παναγία κ᾽ ἦταν γελαστὸς ὁ Χριστός.

Κάνουν τὸ σταυρό τους ἄφωνα τὰ δυὸ παιδιὰ καί μὲ τὴ θαμπὴ ψυχὴ τους καὶ τὰ ἀχνὰ τους μάτια στυλωμένα σ᾽τὸ λατρευτὸ εἰκόνισμα, πᾶνε κοντὰ καὶ χωρὶς προσευχὴ μὰ καὶ χωρὶς παράπονο, μὲ τὴν ψυχὴ σ᾽τὸ στόμα, κολλᾶνε τὰ χείλια τους σὲ πικρὸ φιλὶ, καὶ πᾶνε μὲ τα μάτια σβυμένα… μὰ τὸ χωριὸ μακρυά.

Κουράσθηκαν, τρέμουν, πεινοῦν, πονοῦν, στέκουνται λίγο, πᾶνε κάτου ἀπό ἕνα δένδρο γιὰ νὰ καθήσουν, νὰ ξεκουρασθοῦν καὶ τὸ μεγαλείτερο δώδεκα χρονῶν κάθεται σ᾽τὴ ῥίζα, κι᾽ ἀκουμπῶντας σ᾽τὸ δέντρο, γέρνει τὸ κεφάλι τοῦ μικροῦ του φίλου σ᾽τὴν ἀγκαλιά του, βάνει τὰ χεράκια του μέσα σ᾽τὶς μασχάλες του.

-Κρυόνω…

Τὰ παιδάκια μαζεύουνται σφίγγουνται ἀγκαλιὰ κι ὁ βοριᾶς περνάει ἀπὸ μέσα σὰ δίκοπο μαχαῖρι..

Κοιμήθηκαν οἱ δύο φίλοι, καὶ τὰ φύλλα ἀπὸ πάνου τρίζοντας πεθαίνουν, κι ἡ νύχτα ἀπλώνεται μαγικὴ, κοιμήθηκαν γιὰ νὰ ξεκουρασθοῦν ἀπ᾽τὴ μαύρη ζωή. Ἔτσι βρίσκουνται πεθαμμένα καὶ τὰ πουλάκια, κρεμασμένα ἀπ᾽τὰ κλωνάρια, σ᾽τὸν ὕπνο που παγῶνει ὁ βοριᾶς.

Ο Περικλής Γιαννόπουλος σε σκίτσο της Σοφίας Λασκαρίδου

ΛΩΤΟΣ

Πύλη Αδριανού, Αθήνα, 2021
Η Σοφία Λασκαρίδου στο Μόναχο, το 1910 [Αρχείο Νεοελληνικής Τέχνης “Σοφία Λασκαρίδου”, Έρευνα: Δημήτρης Παπαγεωργόπουλος)