Πλάτων Ροδοκανάκης : Συνέντευξη στον Μήτσο Χατζόπουλο, εφημερίδα Αθήναι – 1911
Category : Modern Greek Aestheticism & Antiquity
ΣΥΝΟΜΙΛΙΑΙ ΜΕΤΑ ΛΟΓΙΩΝ :
αντιγραφή : Ηλίας Κολοκούρης
Ο κ. ΠΛΑΤΩΝ ΡΟΔΟΚΑΝΑΚΗΣ – 8 Ιουνίου 1911
Η λογοκλοπία του «Βυσσινιού Τριανταφύλλου» –
Απόπειρα συντάξεως ελληνικού Γκότα
ΑΓΡΙΟΣ ΦΟΝΟΣ ΔΥΟ ΔΟΓΑΡΕΣΣΩΝ
Ο κ. Πλάτων Ροδοκανάκης εφάνη επιεικής: προς τας ερωτήσεις μου και είπε:
– Σας παρακαλώ αφήσατε τας γενικές ερωτήσεις. “Ας έλθωμεν απ’ ευθείας εις τους φιλολογούντας και τα πράγματα. Απλούστατα, εγώ θεωρώ ως κορυφαίος των εν Ελλάδι λογίων του κ. Χρηστομάνον. ‘Ανεξαρτήτως του ότι το θέατρον οφείλει την σημερινή του όψιν εις αυτόν, ευρίσκω ότι το κύριον έργον του είναι η δημιουργία λόγου πεζού, τελείως μουσικού εις την φράσιν, εξόχως ποιητικού εις τας εικόνας και δυναμένου να περιγράση της σύγχρονου ελληνικήν ζωήν, χωρίς να περιορίζη τους αναγνώστες του μέσα εις τα όρια της χώρας μας, Ως παράδειγμα σας φέρω την «Κερένια Κούκλα». Θέλω δηλ. να είπω, ότι το πεζογραφικών ταλαντον του κ. Χρηστομάνου φέρει “cachet universel” ιδιότης η οποία χαρακτηρίζει την μεγαλοφυίαν. Διά τα θεατρικά του έργα δεν ημπορώ να ειπώ τίποτε, επειδή δεν τα είδα. Φρονώ όμως ένεκα διαφόρων λογων τα «Τρία Φιλια» θα έχουν πάντως αξίαι.
– Η περίφημος φιλολογική δίκη
– Διατί ένεκα διαφόρων λόγων;
– ‘Αλλά, δεν ξέρετε την φιλολογικήν δίκην;
-Όχι.
-Είνε ιστορία η οποία απασχόλησεν ευρύτατα τον φιλολογικόν κόσμον και έκαμε τον Νιρβάνα να ειπή ωραιότατα πράγματα εις μίαν διάλεξίν του εις τον «Παρνασσόν,» Έπειτα από την δημοσίευσιν του “Φλογισμένου Ράσσου” μου | εις την «Ακρόπολιν,» έγραψα ένα ρομάντζο τιτλοφορούμενον το «Βυσσινι Τριαντάφυλλο». Το έργον είχεν ώς ήρωα ένα εύελπιν και κάποιο μεσημέρι εις το «Πανελλήνιον» κοντά εις τον κ. Καμπούρογλουν, τον Κατσίμπαλη, τον Χρηστομάνον και τον μακαρίτη Γιαννόπουλον διηγήθην την υπόθεσιν εις όλας τας λεπτομερείας της. Μετα ολίγας ημέρας ή «’Ακρόπολις» μου ανέθεσε μίαν αποστολήν εις την Θεσσαλίαν και ένα απόγευμα που έπαιρνα το παγωτόν μου εις την προκυμαίαν του Βόλου, εδιάβασα με μεγάλην μου έκπληξιν, ότι ο κ. Χρηστομάνος έδιδεν εις την «Νέα Σκηνήν,» διά να παιχθή από την Μαρίκα, μια τραγική σονάτα, που την έτιτλοφορούσε τα “Τρία Φιλιά”, και η οποία δεν ήτο άλλο τίποτε παρά η υπόθεσις του «Βυσσινιου Τριανταφύλλου» “Όποιος κι αν ήτο, το πράγμα θα του εφαίνετο πολύ παράξενον. “Έστειλα αμέσως δύο δελτάρια, ένα προς τον Μελά και ένα προς τον Ξενόπουλο και διαμαρτυρόμην δια το γεγονός. Εννοείται, ότι οι δύο κύριοι από το ταχυδρομείον διηυθύνθησαν εις το σπίτι του κ. Χρηστομάνου, τόση δε ήτο η δήθεν ταραχή του συγγραφέως των «Τριών Φιλιών, ώστε αμέσως έδημοσίευσεν εις την «Εστιαν» δίστηλον χρονογράφημα, εις το οποίον έλεγεν, ότι εγώ «είχα αντλήση την φιλολολογικήν μου υπόστασιν απ’ αυτόν, και ότι «τον είχα ρουφήξη σαν σφουγγάρι, και ότι «είμαι απαγωγεύς, αφού κι’ αυτό το δελφίνι της Αυτοκράτειρας Ελισάβετ το επήρα να στο. πίσω την αγγελίας του “Ντε Προφούντις”.
– Αί σκηναι εις το δικαστήριον
– Τι ήτο αυτό το δελφίνι;
– Ο κ. Χρηστομάνος διετείνετο, ότι το σύμβολον της Αυτοκράτειρας, το οποίον διαρκώς διέσχιζε την θάλασσαν ήτο το δελφίνι. Αυτό εγώ δεν το εγνώριζα. Επειδή το λατινικον “ντε Προφούντις” σημαίνει «εκ βαθέως» ηθέλησα να παραστήσω συμβολικώς την έννοιαν αυτήν με το δελφίνι, που βγαίνει από τα βάθη της θαλάσσης. Να είστε βέβαιος, ότι δεν θα έφθαναν ολόκληραι αί στήλαι των «’Αθηνών» δια να εκθέσω τας κωμικάς σκηνάς, τας οποίας επροκάλεσε το εξωυλλον του «ντε Προφούντες, και το οποίον ήτο κίτρινον όπως και το βιβλίον της Αυτοκρατείρας
– Πώς εξειλίχθη περαιτέρω η υπόθεσις;
-Κατά σύμπτωσιν της ίδιας ημέρας της | δημοσιεύσεως του χρονογραφήματος του κ. Χρηστομάνου, ευρισκόμην εις τας Αθήνας και δι’ ανοικτής επιστολής απήντησα καταλλήλως. ‘Αλλ’ | ο κ. Χρηστομάνος αγνοών, ότι είχα επιστρέψει, με κατεδίωξεν αυθημερόν εις Βόλον. Το μεσημέρι ευρίσκετο εις την Χαλκίδα, είδε την επιστολήν μου εις την «’Ακρόπολιν» και επέστρεψεν όπως αρχίση τον πόλεμον. Με κατήγγειλεν επί δυσφημήσει και η υπόθεσις παρεπέμφθη εις το τμήμα του Ειρηνοδικείου της βορείου πλευράς, όπου συναντήθην μετά του κατηγόρου μου και κατόπιν συγκινητικών σκηνών, ανεκρίθημεν και οι δύο. Εν τω μεταξύ ο Παλαμάς, ο Καμπούρογλους, ο Ξενόπουλος και άλλοι εδημοσίευσαν τας γνώμης των σχετικώς με το αν υπάρχη λογοκλοπία ή όχι. ‘Ανέτρεξαν εις τους αρχαίους κλασικούς και κατέληξαν εις τον Ροστάν και τον Δ’ ‘Αννούντσιο, όπως λάβουν στάσιν αιτίθετον προς τον κ. Χρηστομάνον, γνωμοδοτούντες, ότι ή κλοπή επιτρέπεται εις τα γράμματα, όταν και κλέπτης γνωρίζει να φονεύη τον ιδιοκτήτης. Εις την γνώμην αυτήν επροσχώρησε και ο ανακριτής, όλα δε τα δικαστικά έγγραφα ετέθησαν εις τα αρχεία διά τους ιστορικούς του μέλλοντος. ‘Εννοείται, ότι κατόπιν όλων αυτών τον ευελπιν του «Βυσσινιου Τριανταφύλλου” τον μεταμφίεση | εις μουσικών και αντί τριών οι ερισται δίδουν χιλια φιλιά.
– Κατασκευή τίτλων ελληνικών ευγενειών
-Βλέπω, ότι είχατε μεγάλες ιστορίας με τον κ. Χρηστομάνον;
– Υπάρχει ακόμα και ένα μυστικόν, η σύνταξις του ελληνικου Γκότα, δηλ. της Χρυσής βίβλου της ελληνικής ευγενείας, “Ένα πρωί συ. νηντήθημεν εις την Εθνικής Βιβλιοθήκης ο κ. Χρηστομάνος, ο κ. Καμπούρογλους και εγώ και αποφασίσαμεν λαμβάνοντες ως πρότυπον το Γκότα, να εκδώσωμεν παρόμοιου βιβλίου, το ο. ποιον να ενδιαφέρεται αποκλειστικώς με τα ελ. ληνικά οικόσημα. Ο κ. Χρηστομάνος και εγώ κατα τα συμφωνηθέντα, θα ασχολούμεθα εις την βυζαντινής και φαναριώτικης αριστοκρατίας, ενώ ο κ. Καμπούρογλους εις την αριστοκρατίας των “Ιονίων νήσων και του Αιγαίου Πελάγους, δηλ. την Ειετικής και την Ελλαδικήν ήτοι των επι τουρκοκρατίας χρόνων, χωρίς να παραλειφθούν και τα ονόματα των μεγάλων οικογενειών της επαναστάσεως, – Το Σύνταγμα και οι τίτλοι
-“Ένα μονον ελησμονήσατε.
-Τι;
-Το Ελληνικόν Σύνταγμα, το οποίον έχει εκφρασμένη αντίθετον γνώμην.
– ‘Εδώ θα σας επαναλάβω τι φρονεί ο κ. Καμπούρογλους σχετικώς με την συνταγματικήν ελληνική απαγόρευσιν. Όπως το ιερατείον δια της επιθέσεως των χειρών εξακολουθεί να διατηρή τήν χάριν του Αγίου Πνεύματος, ούτω και τα μεγάλα ονόματα δια του δεσμού του αίματος κατόπιν διαδοχικής ζωής, ελευθερίας μορφώσεως και χλιδης διατηρούν υπερτέρας ψυχικάς και πνευματικάς δυνάμεις από τους άλλους ανθρώτους, γεγονός το οποίον δεν μπορεί να αρνηθή κανέν Σύνταγμα του Κόσμου.
– Ο αιων μας όμως δεν συμφωνεί με την διατήρησιν των ψυχικών και πνευματικών αυτών δυνάμεων, αί οποίαι, όπου απέμειναν το πολύ να καταγίνωνται εις την γραφειοκρατίαν.
-Αδιαφορώ τι φρονεί ο αιών μας, εγώ σας λέγω τι εφρόνoυν οι συνεργάται της Χρυσής Βίβλου. ‘Ηρχισαν λοιπόν το έργον των. ‘Ενα πρωί Φορτωμένος με το περί Φαναριωτων βιβλίου του Ραγκαβή και ακολουθούμενος κατά πόδας ύπο του κ. Χρηστομάνου, κρατούντος υπό μάλης λατινικα συγγράμματα μεσαιωνικού ενδιαφέροντος, διηυθύνθημεν εις την οικίαν του εις την οδον Φειδίου και εισήλθομεν εις μεσαιωνικής διακοσμήσεως αίθουσαν.
– Η πρώτη και τελευταία συνεργασία περί τίτλων
– ‘Αλλ’ ο κ. Χρηστομάνος υποθέτω ίσως, ότι ήτο αρνουβιστής;
– Μη λησμονητε όμως, ότι έζησε και εις την “Όσμπουργ και συνανεστράφη μίαν Βίττελςμπαχ. Έκαθήσαμεν λοιπόν, ανοίξαμεν τους τόμους, εχάσαμεν μίαν ώραν συζητούντες πώς δ’ αρχίσωμεν και κατελήξαμεν,ότι τα πρωτεία πρέπει να δοθούν εις βυζαντινών οίκον, αρχόμενον από Α. Ευθύς αμέσως παρετήρησα ότι και συνεργάτης μου απέφευγε να λαμβανη σημείωσιν όλων εκείνων, που έπαιξαν κάποιον ρόλον εις την ίστορίαν, όταν δε εφθάσαμεν εις δύο ηγεμονίδας του οίκου αυτού, αι οποίαι έγειναν δογκρέσσες, ο κ. Χρηστομάνος κατ’ αρχάς, θέλησε ν’ αφαιρεση την μίαν προφασιζόμενος, ότι δεν είνε εξηκριβωμένον ιστορικώς ότι η μία ενυμφεύθη δόγην της Βενετίας και έπειτα ηρνήθη να λάβη υπ’ όψιν του και την άλλη, χωρίς άλλο, από λόγους ζήλειας. Εννοείται, ότι παρόμοια και χειρότερα έπαθαν και πολλαι άλλαι οικογένειας, έσπευδε δε ακατάσχετος ο κ. Χρηστομάνος προς το ψηφείον Μ, όπου καθώς με επληροφόρησεν ο κ. Καμπούρογλους, υπήρχεν εις το ψηφείον αυτό βυζαντινός οίκος εξασφαλίζων εις τον κ. Χρηστομάνον δουκικών θυρεον μι δύο κυανούς λέον| τις. Επειδή ο κ. Καμπούρογλους ήθελε να φτάσωμεν όσο το δυνατό ταχύτερον εις το 11, όπου ανέμενεν ένας δικέφαλος αετός και εγώ έ βαινον γοργως προς το P, όπου με ανέμενα τρεις σειραι αργυραι ρόδων, επήραμεν ο καθεί ιδικήν του διεύθυνσιν και δι’ αυτό έως σήμερο δεν συνηντήθημεν. Αρκετά σας είπον περί Χρηστομάνου.
– Πώς συγγράφουν οι λόγιοί μας
– Ο πεζός λόγος δεν έχει άλλους;
– Κατ’ εμέ ο Καζαντζάκης, ανήκων και αν τος εις την σχολήν τού Χρηστομάνου, είνε μία από τας πραγματικάς δυνάμεις του μέλλοντος “Όσον αφορά τα κεριά, τα οποία είπεν ο και Σταματίου, ότι ανάπτει εις το κεφάλι και τα πόδια του ο κ. Καζαντζάκης, όταν γράφη, αυτα κατά την αντίληψιν μου, μαρτυρούν περί τη καλλιτεχνικής οντότητος του συγγραφέας του «Πρωτομάστορα». Μη λησμονώμεν, ότι ο Μπυν φον δεν μπορούσε να γράψη αν δεν έφορούσα μανικίτια από δαντέλλες. Πολλοί δε άλλοι συγγραφείς έχουν παρομοίας αδυναμίας και θα με συγχωρήση ο φίλος μου κ. Καζαντζάκης αν α. ναφέρω, ότι προ ολίγων στιγμών τώρα ο κ. Φιλύρας με διαβεβαίου, ότι εις το συρτάρι του γραφείου του, όπου θέτει τα ποιήματά του, έχει κλείση ζωντανάς σαύρας. Ο κ. Χρηστομάνος είχεν αγοράσει κάποτε από το Δημοπρατήριον εν στέμμα φραγκοπαναγίας, του έβαλε βελούδο κόκκινο και το έφορούσεν, όταν ήθελε να γράψη ωραία πράγματα.
– Διάφοροι λόγιοι
– Και άλλοι;
– Μήπως ο Βώκος δεν έχει διαρκώς τον σκύλος του, ο δε Καρκαβίτσας δεν είχεν αλλοτε γκλίτσαν; Ο Καρκαβίτσας κι’ ο Βλαχογιάννης, μολονότι ανήκον εις άλλην σχολήν, μη παραδεχομένης τεχνοτροπίας, ειλικρινή όμως και διαυγή εις τας ιδέας της, είνε πολύ μεγάλοι, έως και πρώτος, ώστε να καταλάβουν εξέχουσιν θέσιν εις τα νεολληνικά γράμματα. Μολονότι είνς της μόδας να λέγουν,ότι τα χρονογραφήματα δεν εινε φιλολογία, θα θεωρηθή παράτολμον ν’ αρτηθή κανείς ισχυράν φιλολογικότητα είς τι χρονογραφήματα των κ. Χ. Παπαντωνίου, Κονδυλάκη, Τσακοπούλου και Ξενοπούλου: Ο κ. Νιρβά. μας, άνθρωπος, που ενεβάθυνεν ίσως περισσότερον παντός άλλου εις την σύγχρονον φιλολογίας, εινε μορφή πολύ σεβαστή. Αλλά και τα πεοισσότερα Λακωνικά του Γαβριηλίδη κι’ ο τρόπος με τον οποίον γράφεται η «Εστία», μήπως δεν είνε δημοσιογραφία φιλολογούσα;
– Οι ποιηταί
– Και η ποίησις;
– Μου εινε αδύνατον να γράψω ένα στιχον και πολύ δύσκολο να διαβάσω δύο, πρέπει όμως να ομολογήσω, ότι ο Σικελιανός, αυτό το μεγαλόκαρδο παιδί, και ο Σκίπης, και περιπλανώμενος έφηβος, μου κάμνουν μεγάλην εντύπωσιν. Τα ποιήματα του κεφαλαιοκράτου Πορφύρα, μου ενθυμίζουν τας εικόνας του Ράλλη, όσον αφορά την εντελειαν της εργασίας. Έχω επίσης να σημειώσω ένα γερόν τάλαντον, που μορφώνεται. Είνε ο Λαπαθιώτης.
– Οχλοκρατικόν θέατρον
– Περί θεάτρου τι θα μου ειπήτε;
– Δεν πηγαίνω σχεδόν ποτέ μου και δεν διαβάζω τα νέα έργα, που γράφονται. Το θέατρον βλέπετε αφίνει κέρδος βέβαια ο “Έλλην λυσσα δια το χρήμα τα θέατρα μας κατέχονται από ό. χλον συγγραφέων. Από εκεί θα προέλθουν δημιουργοί του νεοελληνικού θεάτρου. Επί του παρόντος το ζήτημα είνε διά να ποσοστά. –
“Η σπιτονοικοκυρά ‘Αγλαΐα και ο κ. Σταματίου
– Τι συνέβη μεταξύ υμών και της σπιτονοικοκυράς σας;
– Θα λέγετε δι’ αυτα που σας είπεν ο κ. Σταματίου εις την συνομιλίας σας μαζί του; Η σπιτονοικοκυρά μου, ένα αθώον πλάσμα.
– Πλάσμα λοιπόν ;
– Πλάσμα βατραχοειδες, ακούον υπό το όνομα “Αγλαΐα, έτρεος πάντοτε ιδιαιτέραν συμπάθειαν προς τον κ. Σταματίου, καθ’ ο υποψήφιον βουλευτήν. Ο φίλος μου ήρχετο εις το δωμάτιόν μου τακτικά και επρόβαλλεν ενώπιον της σπητονοικοκυράς μου τας εγκλογικάς αγορεύσεις του. Πολλάκις εγίνετο και διαλογική συζήτησις μεταξύ του ρήτορος και του φιλικού ακροατηρίου του. Από αυτάς τας ομιλίας επληροφορήτην πολλά σχετιζόμενα με τα ήθη και έθιμα εν “Ελλάδι, άτινα ήγνόουν ως Μικρασιάτης. Είχε λοιπόν δίκαιον ο κ. Σταματίου, λέγων, ότι κατέφευγον εις τα φώτα της σπητονοικοκυράς μου διά τα ανωτέρω. Όσον αφορά το τάλαντός του έπαθε τελείαν εξέλιξιν. “Ήρχισεν από δημοσιο γράφος, κατήντησε λόγιος, έγεινεν υποψήφιος βουλευτής και το ιδανικόν του τώρα είνε να υπάγη εις την πατρίδα του Ναύπακτον, να βόσκη χοίρους.
– “Ωστε ομολογείτε, ότι δεν γνωρίζετε καλώς τα ελληνικά έθιμα ;
– Δηλαδή δεν μπορούσα να τα γνωρίζω και πως ένα χωριάτης, γεννημένος εις το χωριό του καθώς ο κ. Σταματίου. Προκειμένου περί του τοπικιστικού πνεύματος εις την λογοτεχνίαν, αυτό μου διαφευγει, επειδή έχω συνηθίσει εις τας κυρίας γραμμές, ένεκα της κατά προτίμησιν αναγνώσεως παγκοσμίου κύρους έργων, επειδή γνωρίζω ξένες γλώσσας.
Τρομερώτατος αντιφεμινιστής :
-Εκτιμάτε τας γραφούσας;
– “Ο Γαβριηλίδης μού είπε μια μέρα: Γυναίκα είναι ένας μάτσος κόκκαλα τυλιγμένος με δέρμα και φορτωμένος με μιαν τους μιλλια. Σας γοητεύει το σύνολον. Υποθέτετε πως). πάρχει σκέψις κάτω από αυτή το σκιάχτρο;
-Δεν συμφωνείτε λ.χ. με τον Καντ, οο| ποιος λέγει ότι ο άνδρας μολις με την γυναίκα αποτελεί τον πλήρη άνθρωπον ;
– Δεν εξεύρω τι λέγει ο Καντ, εμένα μου φαίνεται πως η γυναίκα είναι ο άνδρας σταματισμένος εις την εξέλιξίν του. εις ένα σημείον ατελείας και δι’ αυτό δεν μπορει να μας δώση τιποτε πνευματικώς. Η γυναίκα, όπως λέγει και Δ’ ‘Αννούντσιο εις τον “θρίαμβος του θανάτου” εινε ο εχθρος της ζωής του ανδρός. Αυτός ο χαοακτηρισμός με κανει να φρονώ, ότι πρέπει να είμεθα πάντοτε εν επιφυλακή.
-Εστω λοιπόν το αιώνιον θήλυ θα σας εκδικηθή, αν δεν το έχει κάμη έως την ώρα και μας το κρύβετε με τον θυμόν σας,