Ο έρωτας στο πεζογραφικό έργο του Νίκου Παπανδρέου
Category : book reviews
Κάτα – κάτα – καταρρέω κι άλλο πλέον δεν μπορώ
Θα ερωτευτώ τον Παπαντρέο, τον Ποπάι, τον Ζορό
και δεν ξαναγαπάω θηλυκό
Νικόλας Ασιμος
Η θεματική, νομίζω, που διέπει το έργο του πεζογράφου Παπανδρέου είναι εκείνη του έρωτα. Ο έρως, ο πατέρας των πάντων. Πρώτα δυο κουβέντες για το προηγούμενο πεζογραφικό έργο του Παπανδρέου. Τέλος, για το νέο του βιβλίο, όπου, όσο κι αν φαίνεται περίεργο, θεωρώ ότι επικρατεί ο Έρωτας ως θέμα πάλι. Στο παρθενικό λογοτεχνικό του πόνημα, του 1995, Δέκα μύθοι και μία ιστορία, ο Παπανδρέου αναπλάθει τον έρωτα εκτός χρόνου. Λέει ο Οβίδιος στα Ερωτικά Αντιφάρμακα. Εξαπατά ο έρωτας και τρέφεται με τη χρονοτριβή σου. Πάντα το αύριο είναι καλύτερη ημέρα για να ελευτερωθείς”.Στην περίπτωση της γιαγιάς του διηγήματος, το αύριο έφυγε, αφού ο παππούς και άνδρας της πέθανε. Και η γιαγιά έμεινε ες αεί ερωτευμένη με τον μυστηριώδη παππού, κτήμα του και κατάκτηση. Ο παππούς, μονίμως ερωτευμένος με τη γλώσσα. Γράφει ο Ν.Π.
ΤΟ ΓΡΑΜΜΑ ΛΑΜΔΑ
“Ο παππούς σου ήθελε να καταλαβαίνει τα ελληνικά όλος ο λαός” συνέχισε.”Αυτός κι αν μιλούσε ωραία ελληνικά”.”Όπως στα γράμματα;”
“Ποια γράμματα;”
“Αυτά που έχεις στο κουτί”
“Με είδες να τα διαβάζω πονηρέ μου”.
Την άλλη μέρα τη βρήκα καθισμένη στο κρεβάτι της, μ’ ένα σωρό τσαλακωμένα χαρτιά σκορπισμένα γύρω της. “Κάποια μέρα” είπε “θα μάθεις να εκτιμάς το σχήμα των γραμμάτων. Κάποια μέρα θα γράφεις ερωτικά γράμματα και θα κατακτάς τις γυναικείες καρδιές με την καθαρότητα και τη δύναμη του γραφικού σου χαρακτήρα”.
Το είδος που γράφει ο Παπανδρέου, υβριδικό στο είδος του, μεικτό αλλά νόμιμο, όπως θα έλεγε ο -ας μη ξεχνάμε δίγλωσσος εθνικός μας ποιητής, Σολωμός. Ενδεχομένως η γραφή του να δείχνει κάπως απρόσμενη, ανοίκεια για τους αναγνώστες. Μυθοπλασία είναι; Όχι εντελώς. Πραγματικότητα; Ούτε αυτό. Τα γράμματα που παρατίθενται στο διήγημα; Είναι αληθινά γράμματα του αληθινού παππού; Όχι σαφώς. Αλλά παρασέρνουν τον αναγνώστη. Μια γραφή πάντως γητευτική, καλογραμμένη. Για μένα, και ευπώλητη, αφού θίγει θέματα που μας απασχολούν. Τη συλλογική μας μνήμη, τον έρωτα.[…].
Ο έρως δεν είναι κατοχή, αλλά έλλειψη, διαρκής αναζήτηση, αφού είναι παιδί του Πόρου και της Πενίας, όπως βλέπουμε στο Συμπόσιο του Πλάτωνος. Για τούτο και κρίνω πως και στον Οικονομολόγο Ανδρέα, το τελευταίο βιβλίο του ΝΠ, έχουμε πάλι ως θέμα τον Ερωτα. Ο οικονομολόγος βλέπει έναν λαό πένητα, τουλάχιστον κατά το ήμισύ του, έναν λαό σε ανάγκη, και θέλει να τον βοηθήσει.Το βιβλίο ακολουθεί την αντίληψη της δεκαετίας του ’60 πως μόνον εκλαϊκευμένη επιστήμη και φιλοσοφία είναι χρήσιμη.Ο ήρωας του βιβλίου, ΑΠ, εν πρώτοις ερωτεύεται την επιστήμη των Οικονομικών. Επειτα διαπιστώνει την πάλη των δύο διαφορετικών ιδεολογιών που υπήρχαν στον ακαδημαϊκό χώρο των ΗΠΑ. Ο Ανδρέας, πάντα ερωτευμένος με την ελευθερία του ανθρώπου, επιχειρεί να μεταφέρει τούτη την ελευθερία που οραματίζεται στην Ελλάδα. Επειδή οικονομία είναι η νομή των του οίκου, η διαχείρισή του με φειδώ στις δαπάνες. Και οίκος του Ανδρέα είναι η Ελλάδα. Η Ελλάδα που αγαπά, όπως γράφει στη Δημοκρατία στο Απόσπασμα:”Καθώς απογειωνόταν τ’ αεροπλάνο, ξημέρωνε στην Αττική. Η Σοφία κάρφωσε το βλέμμα της στο γαλάζιο ουρανό. Αγαπώ την Ελλάδα, είπε. Και μετά βυθίστηκε στη σιωπή. Και μεις τη μιμηθήκαμε.”Επομένως, το συγκεκριμένο βιβλίο είναι χρήσιμο για να κατανοήσουμε τούτο το πλέγμα παθών και επιστημονικών ερώτων που έπλασαν το φαινόμενο Αντρέας. Μέσα στις σελίδες του έχουμε όλες τις ιδεολογικές συγκρούσεις που βιώνει στο Χάρβαρντ, την δική του έρευνα και διατριβή, μα και την μετέπειτα εμπέδωση του Αμερικάνικου Ιμπεριαλισμού, την ανάγκη του ελληνικού λαού για κοινωνική δικαιοσύνη και κυριαρχία.Ομως δεν θέλει έναν νέο κρατισμό ο Ανδρέας. Για τούτο και είναι χρήσιμο το βιβλίο σήμερα. Αν από τη μία έχουμε το παρακράτος της δεξιάς, ένας κεντροαριστερός κρατισμός δεν αποτέλεσε λύση. Γιατί, όπως τα βλέπει ο Οικονομολόγος Ανδρέας, ο κρατισμός θα φτιάξει μια παρακυβέρνηση.Τώρα μυθιστόρημα είναι τούτα τα παραπάνω; Επιστημονική Φαντασία; Λογοτεχνία; Ιστορία που πράγματι ζήσαμε; Δεν γνωρίζω για το είδος. Μεικτό, αλλά νόμιμο!
Το παραπάνω κείμενο είναι επεξεργασμένη μορφή της παρουσίασης του βιβλίου που εκφωνήθηκε στο Ξενοδοχείο Βυζαντινό, στην Πάτρα 21 Φεβρουαρίου 2019.
Το βιβλίο “Ανδρέας ο Οικονομολόγος” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
*Ο Ηλίας Κολοκούρης είναι υπ. διδ. Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.