Η Απαισία Επισκέπτις των Πατρών Γρίπη φεύγει

Η Απαισία Επισκέπτις των Πατρών Γρίπη φεύγει

Εἶνε γνωστὸν ὅτι εἰς τὰς ἐπιδημίας ἔχει νὰ κάμῃ πολὺ τὸ ἠθικὸν!

Η Απαισία Επισκέπτις του 1918, λάθρα βιούσα εν τη πόλει

και πώς έφυγε από την Πάτρα

Ηλίας Κολοκούρης

Υπ. Διδ. Νεοελληνικής Φιλολογίας ΕΚΠΑ

Τραγουδεῖ, τραγουδεῖ καὶ ὅλαι αἱ κλεισμέναι ψυχαὶ εἰς τὰ νεκρὰ σώματα, αἰσθάνονται εἰς τὰ σπλάγχνα των τὰ ἡδονικὰ ἀναταράγματα τῆς ὡραίας Σουλαμίτιδος. Καὶ ὁ Τραγουδιστὴς θὰ τραγουδῇ, θὰ τραγουδῇ, μὲ τὴν ὑψηλοτέραν καὶ γλυκυτέραν του φωνήν, θὰ τραγουδῇ ἕως ὅτου αἱ ψυχαὶ πεταχθοῦν καὶ ἀνοίξουν ὅλας τὰς θύρας, ὅλα τὰ παράθυρα, ἕως ὅτου προβάλλουν ὅλαι ἐρωτευμέναι εἰς τὸ φῶς, διὰ νὰ ἰδοῦν τὸν τραγουδιστήν, ἀλλ᾿ ὁ τραγουδιστὴς δὲν θὰ εἶνε πλέον. Δὲν θὰ εἶνε ὁ τραγουδιστής, ἀλλὰ θὰ εἶνε ὅλαι αἱ ψυχαὶ ξυπνημέναι, ὅλαι αἱ θύραι καὶ τὰ παράθυρα ἀνοικτά, ἀλλὰ θὰ εἶνε ὅλαι αἱ ψυχαὶ ἐλευθερωμέναι, θὰ εἶνε ὅλαι αἱ ψυχαὶ ἐρωτευμέναι, ἐρωτευμέναι εἰς τὸ Φῶς.

Περικλής Γιαννόπουλος

Εκείνα τα φρικώδη, σχεδόν ντεκαντένς αισθητιστικά έγραψε ο συμπολίτης μας κ. Πετραλιάς στις 11 Οκτωβρίου 1918, με το εκτεθειμένον πτώμα επί της οδού Μπουκαούρη. Τρεις ημέρες μετά, 14 Οκτωβρίου ημέρα Κυριακή, διαβάζουμε την ανακοίνωση της Νομαρχίας Αχαϊοήλιδος, στο Νεολόγο:

Τὸ ἐκτεθειμένον πτῶμα

Κατόπιν τῆς δημοσιευθείσης διαμαρτυρίας ὑπὸ τοῦ συμπολίτου μας κ. Ξεν. Πετραλιᾶ περὶ τοῦ ἐπὶ διήμερον ἐκτεθειμέου πτώματος ἐν μέσῃ ὁδῷ, ὁ Νομάρχης κ. Βουτσινᾶς διέταξε τὸν κ. Διευθυντήν τῆς ἀστυνομίας, ὅπως προβῇ εἰς αὐστηρὰν ἀνάκρισιν περὶ τοῦ ὑπευθύνου. Ἐκ τῶν ἀνακρίσεων προέκυψεν, ὄτι τὴν εὐθύνην φέρει ὁ ἀστυνόμος τοὺ 4ου τμήματος, τοῦ ὁποίου καὶ ἐζητήθη ἡ τιμωρία.

Ο αστυνόμος αυτός λοιπόν τέθηκε σε διαθεσιμότητα; Σε δυσμενή μετάθεση; Δεν γνωρίζουμε. Πάντως η Ελλάδα εκείνα τα χρόνια βρίσκεται στο πλευρό της Αντάντ, υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Ο Πόλεμος βρίσκει τον Βενιζέλο Δικαιωμένο έναντι του Βασιλέα, τους Έλληνες νικητές, αλλά και εξαντλημένους. Και συνεχίζεται ο πόλεμος μέχρι την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Κάπου εκεί πολλοί στρατιώτες, εξαντλημένοι από χρόνια πολέμου, φεύγουν για τις ΗΠΑ και το Μεξικό, συμπεριλαμβανομένου του Θεοφάνη Κολοκούρη. 

Ωστόσο, ήδη τον Μάιο του 1918 η Βουλγαρία έχει ηττηθεί από τις τραυματισμένες ελληνικές δυνάμεις. 1835 Βούλγαροι στρατιώτες συλλαμβάνονται ως αιχμάλωτοι. Και μερικοί εξ αυτών αποδεικνύονται χρήσιμοι για την Πάτρα που ασθενεί και βρίθει ακαθαρσιών !

Ἑζητήθησαν Βούλγαροι

Ὁ κ. Νομάρχης Βουτσινᾶς κατόπιν τῆς ἐλλείψεως ἐργατῶν διὰ τὴν καθαριότητα τῆς πόλεως, ἐζήτησε παρὰ τοῦ Ὑπουργείου τὴν ἀποστολὴν 100 Βουλγάρων αἰχμαλώτων, ὅπως ἀπασχοληθοῦν διὰ τὴν καθαριότητα τῆς πόλεως.

Οι Βούλγαροι αυτοί αιχμάλωτοι καταφθάνουν, καθαρίζουν τελικά την πόλη, αλλά ήδη από τις 15 Οκτωβρίου, και τούτο αιτιολογείται με δημοσίευμα την επόμενη ημέρα σχετικά με το καταστρεπτικό δια τον Ελληνισμόν έργο των Βουλγάρων. Πριν φθάσουν οι αιχμάλωτοι όμως ήδη διαβάζουμε πως

Κατὰ πληροφορίας ἰατρῶν, παρατηρεῖται ποιά τις ὕφεσις εἰς τὴν μαστίζουσαν τὴν πόλιν ἐπιδημίαν τῆς γρίππης. Τὰ σημειούμενα νέα κρούσματα καθ᾽ ἑκάστην εἶνε ἐλάχιστα, τοῦτο δὲ ὀφείλεται εἰς τὰ προφυλακτικά μέτρα, τὰ ὁποῖα αὐτοὶ ὁι κάτοικοι λαμβάνουν, ἀποφεύγοντες τὰς ψύξεις, τὰς συγκεντρώσεις καὶ τὴν εἰς τὸ ὕπαιθρον παραμονὴν κατά τὰς νυκτερινὰς ὥρας. Ἀτυχῶς, λόγῳ τῆς έπιδειχθείσης ἀπροθυμίας τῶν ἰατρῶν τῆς πόλεως εἰς τὴν πρόσκλησιν τοῦ κ. Νομάρχου, δὲν κατωρθώθη ὁ καταρτισμός στατιστικῆς τῶν ὅλων κρουσμάτων καὶ τῶν σημειουμένων νέων τουιούτων καθ᾽ ἑκάστην, ὥστε νὰ κρίνουν αἱ ἀρχαί ἐπακριβῶς καὶ ἐπὶ τῇ βάσει στατιστικῆς περί τῆς πορείας τῆς νόσου, τῆς ἐξαπλώσεως ἤ τῆς περιστολῆς ἀυτῆς ἀπὸ ἡμέρας εἰς ἡμέραν. Ἐξ ἄλλου ὁ Ἱατρικὸς Σύλλογος, ὅστις ἐκλήθη προχθὲς δὲν κατώρθωσε νὰ συνεδριάσῃ, καθότι μόνον τρεῖς τῶν ἰατρῶν προσῆλθον καὶ συνεπῶς ἐματαιώθη ἡ σύσκεψις.

Αλλά παρά το καθησυχαστικό δημοσίευμα της Νομαρχίας, πανικός έχει κυριεύσει την πόλη. Φήμες κυκλοφορούν για μάγια, για κάποια κατάρα που έχει πέσει στην πόλη, η απελιπισία κυριεύει τον κόσμο. Όπως και σήμερα καλοθελητές βρίσκονται, αλλά δεν είναι στο ελληνικό κοινοβούλιο ή σε θεσμικό ρόλο. Ανώνυμη επιστολή του κυρίου ΜΗΧΑΝΟΤΕΧΝΙΤΟΥ δημοσιεύεται στο Νεολόγο ανήμερα του Αποστόλου Ιακώβου. Εκεί ο ανώνυμος του Συνδέσμου Μηχανοτεχνιτών, περιγράφει την λύση, πώς η ενδημική νόσος θεραπεύθηκε μετά από πυρκαγιές και κατακλυσμιαίες βροχές στη Θεσσαλονίκη, με τον ενδιαφέροντα πιασάρικο τίτλο:

Ο ΚΑΦΦΕΣ ΦΑΡΜΑΚΟΝ

Τὸ φάρμακον ἐις ὁπερ ἀναφέρομαι ἔχει τὴν πηγή του ἐν τῇ Βίβλῳ, ἀλλὰ καὶ πολλοὶ αἰῶνες κατόπιν ἔκαμον χρῆσιν αὐτοῦ, καὶ αὐτὴ ἡ Ἀναγέννησις ἐχρησιμοποίησε τοῦτο τῇ συμπράξει τοῦ τότε άνακαλυφθέντος πυροβόλου. Ἀγνοῶ ἄν οἱ τότε ἀρμόδιοι τρόφιμοι τῆς τέχνης τοῦ Ἱπποκράτους ἐβασίζοντο ἐπὶ τῆς παραγωγῆς τοῦ καπνοῦ ἤ τῆς διαταράξεως τῶν ἀερίων στρωμμάτων. Ἐκ τῆς παιδικῆς ἡλικίας ἠγάπων τὸν καφφὲν καὶ ἐπὶ δεκαετίαν ἐμπορεύθην αὐτὸν ἐν Καΐρῳ. Εὐρέθην ἐν μέσω τῶν βροτολοιγῶν ἐπιδημιῶν, αἵτινες ἐμάστισαν τὴν Αἴγυπτον ἐπὶ 8 ἔτη. Δὲν ἔπαθον ποτὲ τὸ ἐλάχιστον καὶ ἀποδίδω τὴν ἀτρωσίαν μου εἰς τὴν πολυποσίαν τοῦ καφὲ. Γνωρίζω ὅτι φονεύει τὰ μικρόβια τοῦ τύφου ἐντὸς 5 ὡρῶν, τὰ τῆς χολέρας ἐντὸς 18 ὡρῶν καὶ πολλῶν ἐλαφροτέρων ἐνδημικῶν νόσων ἐντὸς 2 ὡρῶν. Πρόκειται περὶ τοῦ καφφὲ τῆς Μόκκας, ἀλλὰ καὶ πάντες οἱ καφφέδες οἱ παραγόμενοι πέραν τῆς 22 μοίρας Ἰσημερινοῦ, ὡς ο Βραζιλιανὸς τὸν ὀποίον ἔχομεν εἶνε προικισμένοι μὲ πολὺ καλὰς ἰδιότητας.

Μέσα στο χάος, καταφθάνει αποστολή του Ιατροσυνεδρίου εξ Αθηνών, αποτελούμενη από τους καθηγητές Ιατρικής κ. Σακόρραφο και κ. Μανούσο. Αυτοί προκαταβολικώς 

συνιστοῦν τὴν ἀποφυγὴν τῶν καφενείων, τῶν ζυθοπωλείων, τῶν ζαχαροπλαστείων, τῶν ναῶν καὶ ἐν γένει τῶν κέντρων ἔνθα γίνονται δημόσιαι συγκεντρώσεις. Ταυτόχρονα, απαγορεύουν τις επισκέψεις στους ασθενείς και την απολύμανση των νοσηλευόντων. 

Οἱ κάτοικοι δέον νὰ κλείωνται εἰς τὰς οἰκίας των μετὰ τὴν δύσιν τοῦ ἡλίου. Ἐπιτρέπονται τὰ οἰνοπνευματώδη ποτὰ, ὄχι ὁμως καὶ ἡ τούτων κατάχρησις. Ἐπιβάλλεται ἡ καλὴ διατροφή. Διαδόσεις περὶ ὑπάρξεως ἄλλης νόσου εἶνε ἀβάσιμοι καὶ ψευδεῖς.

Έτσι, σχεδόν διαψεύδουν την επιστολή, ενώ ο Νομάρχης καθώς η κινίνη τελειώνει, παραγγέλνει ένα παρεμφερές φάρμακον, την κίνα : 

Ἀνἀγκη ὡσαύτως οἱ πάσχοντες νὰ λαμβάνουν ἄφθονα ζεστὰ καὶ ἐφιδρωτικά. Εἶναι τὸ ἀσφαλέστερον μέσον θεραπείας τῆς γρίππης. Κακῶς νομίζουν πολλοί, ὅτι πρέπει να λαμβάνουν κινίνην ὡς προληπτικὸν μέτρον.

Τα αποθέματα καφέ επίσης τελειώνουν, οπότε οι καφεπώλες των Πατρών πωλούν ζάχαρη.

Την επόμενη ημέρα, 16 Οκτωβρίου, οι ιατροί καθηγητές εξ Αθηνών προβαίνουν σε επίσημη ανακοίνωση, όπου καταλήγουν πως προϋπήρχε ελονοσία, η οποία καλλιεργεί την γρίππη εἰς τὴν βαρεῖαν μορφὴν αυτής. Έτσι δίνουν σαφείς οδηγίες, πέραν των μέτρων:

Ἠ Ἰνφλουέντζα ἤ Γρίππη εἶνε κολλητικὴ ἀρρώστεια. Τὸ μικρόβιον τῆς ἰνφλουένζας εἶνε μέσα εἰς τὰ πτύσματα τοὺ ἀρρώστου. Ὅταν ὁ ἄρρωστος βήχῃ ἤ πταρνίζεται ἤ ὁμιλῆ δυνατὰ, φεύγουν ἀπὸ τὸ στόμα καὶ τὴν μύτην του χιλιάδες μικρόβια ινφουέντζας, τὰ ὁποῖα ἀνακατεύονται μὲ τὸν ἀέρα. Κολλᾶ κανεὶς ἰνφλουέντζαν καὶ ὅταν φιλήσἡ τὸν ἄρρωστον ἤ πιάσῃ τὸ χέρι του ἤ τὸ μανδύλι του ἤ πίῃ νερὸ μὲ τὸ ποτῆρι τοῦ ἀρρώστου ἀκαθάριστον. 

Εἶνε ἀνάγκη μόλις ἐννοήση κανείς τὰ πρῶτα συμπτώματα τῆς ἰνφλουέντζας, δηλ. κακοδιαθεσίαν, πυρετὸν, βῆχα κλπ. να πέσῃ εἰς τὸ κρεββάτι, νά κάμῃ δίαιταν μὲ ζεστὸ γάλα καὶ ἐν ανάγκῃ νὰ φωνάξῃ τὸν ἰατρὸν, χωρὶς ν᾽ ἀφήσῃ νὰ προχωρήσῃ τὸ κακόν. Να προφυλάσσσηται ἀπὸ τὰ κρυολογήματα, νὰ μὴ κουράζηται περισσότερον ἀπὸ ὄσον πρέπει, νὰ μὴ πίνῃ πολύ κρασί κονιάκ ἤ ἄλλα σπίρτα. Νὰ μὴ πηγαίνη εἰς μέρη ὅπου εἶνε πολλοί ἄνθρωποι, δηλ. εἰς καφενεῖα, κινηματογράφους, θέατρα κλπ.

Γύρω στις 20 Οκτωβρίου δείχνει να κοπάζει η Γρίππη στην Πάτρα, κατόπιν των μέτρων, τα κρούσματα είναι πλέον ολιγάριθμα και δεν είναι πια θανατηφόρα. Η Ακαδημία των Παρισίων καθώς έχει εντελώς τελειώσει η κινίνη συνιστά κίνα τρεις φορές την ημέρα αραιωμένη σε καφφέ. Τελικά η ιατρική συνδυάζεται με τα μαντζούνια, τι να πει κανείς; Πάντως, όπως διαβάζουμε στο Νεολόγο της 20ης Οκτωβρίου 

Τὰ καφενεῖα, ἄν μὴ ὅλα, τὰ πλείστα, διὰ τὴν ἔλλειψιν κόσμου κλείουσιν ἐνωρὶς καὶ οὑτω ἡ πόλις ἐφησυχάζει τὰς νύκτας ἐξασφαλίζουσα τὴν ὑγείαν της.

Την επόμενη μέρα δημοσιεύεται το Χρονογράφημα Ἡ Επισκέπτις, αφού καθώς φαίνεται έχει επέλθει ύφεση και η κυρία Γρίππη έφυγε πια από την Πρωτεύουσα Αχαϊοήλιδος. Πλην όμως συνεχίζονται οι κηδείες, ενώ ἐπειδὴ ἐνοχλοῦνται ἐπικινδύνως οἱ βαρέως ἀσθενεῖς ἐκ γρίππης ἀπὸ τὰς μουσικὰς τῶν κηδειῶν καὶ ἐγένοντο παράπονα ἐκ μέρους συγγενῶν, ἡ ἀστυνομικὴ ἀρχὴ θ` ἀπαγορεύσῃ νὰ ἀκολουθοῦν τὰς κηδείας μουσικάς.

Οι δημότες πια δεν πεθαίνουν από την Ισπανική Γρίπη εν Πάτραις. Έτσι, το δημοτικό συμβούλιο προβαίνει σε ανακοινώσεις στατιστικών στις 25 Οκτωβρίου 1918. Συνολικώς από 1 ἔως 20 Οκτωβρίου άπέθανον ἄνδρες 204 και γυναῖκες 277, ἤτοι 481. Ἐκ τοῦτων ἀπέθανον εκ γρίππης ἄνδρες 168 και γυναῖκες 226, ἤτοι 394. Ἡ μεγαλειτέρα θνησιμότης παρατηρεῖται ἀπὸ τὼν 40 ἐτῶ καὶ κάτω, φθάσασα τα 313 άπέναντι μόνον 81 ἀπὸ 40 καὶ ἄνω. Τέλος, δημοσιεύεται ο πίνακας με τις συνοικίες που θρήνησαν θύματα:

ΠΙΝΑΚΑΣ

Οι κηδείες βεβαίως συνεχίζονται και ο κόσμος ασθενεί από την αιώνια ασθένεια, τον θάνατο. 30 Οκτωβρίου έχουμε 10 θανάτους. 3 Νοεμβρίου 5 θανάτους. Στα μέσα Νοεμβρίου η Ισπανική Γρίπη έχει φύγει από την Πάτρα. Έπονται άλλες αιτίες θανάτου, εγκλήματα ερωτικά (Πυρπόλησις οἰκίας ἀπίστου ἐραστοῦ ὐπὸ πρώην ἀοιδοῦ ἐκ Βαρβασαίνης), ο Μεγάλος Πόλεμος, το επισιτιστικό της χώρας μας.  

Φαίνεται πως η Γρίπη συνεχίζεται στην υπόλοιπη Ελλάδα, ηρεμεί ως εξαφανίζεται στην Αχαΐα, αλλά καταπλακώνει την Ηλεία και την πρωτεύουσα, καθώς τα μέτρα για κλειστά θέατρα μεταφέρονται εκεί, στην Αθήνα.

Πράγματι, αραιώνει ο κόσμος στα θέατρα της εποχής, τα θέατρα αργούν παντελώς, ενώ όπως διαβάζουμε και στην εφημερίδα Έθνος αρχές Νοεμβρίου, το φιλοθεάμον κοινό πέφτει σε κατάθλιψη :

ΟΙ ΚΑΤΗΦΕΙΣ

Οἱ τζαμπατζῆδες τῶν θεάτρων εἶνε ἐκτάκτως δυσηρεστημένοι κατὰ τῆς γρίππης. Τοὺς ἔκλεισε τὰ θέατρα. Περιφέρονται κατηφεῖς, ὡσὰν νὰ ἐκεθρονίσθησαν καὶ αυτοὶ μαζὶ μὲ τὸν Κάϊζερ. Δὲν δύνανται δὲ νὰ ἐννοήσουν πῶς εἶνε δυνατὸν νὰ προσβάλλεται κανεὶς ἀπὸ τὴν γρίππην ἐυκολώτερον ἐις τὸ θέατρον καὶ ὄχι εἰς τὸν κινηματογράφον, εἰς τὸν ὁποῖον φεὐ! ἐφέτος δὲν ἔχουν εἴσοδον. Τοιουτοτρόπως ἔγιναν οἱ φανατικώτεροι ἐχθροὶ τῆς γρίππης, διὰ τὴν ὁποίαν δὲν παύουν ζητοῦντες δεκάκις τῆς ἡμέρας πληροφορίας. ῾Ὀλοι εὐρίσκουν ὅτι ἡ νόσος δὲν εἶνε μόνον ἐν ὑφέσει, ἀλλὰ ἐξέλιπεν ἐντελῶς. ῾Ὡστε ἀποροῦν διὰ τὸ κλείσιμον τῶν θεάτρων.

Τι να κάνουνε λοιπόν; Αναγιγνώσκουν μυθιστορήματα, όπως το ωραίο Ο Κόσμος κι ο Κοσμάς, του Γρηγορίου Ξενόπουλου, που δημοσιεύεται σε συνέχειες στην ίδια εφημερίδα εκείνη την εποχή, πίνουν μουρουνέλαιο και ιαματικά ύδατα πόσεως.

Στις 5 Νοεμβρίου γίνεται λιτανεία στο κέντρο των Αθηνών:

Εἰς τὴν Πλατεῖαν τῆς Ὁμονοίας εἶδα προχὲς τὸ κατανυκτικὸν θέαμα μιᾶς λιτανείας διὰ τὴν καταδίωξιν κι ἐξόντωσιν τῆς γρίππης “θείᾳ συνάρσει”. Ὁ βορριᾶς οὖχ ἦττον ἐφυσοῦσε δριμύτατος. Καὶ ἕνα πλῆθος γραϊδίων, πιστῶν, μὲ τὰ πλευρὰ ἐκτεθειμένα εἰς τὴν δολοφονικὴν πνοὴν τοῦ βορριᾶ, ἐδέετο κατανυκτικώτατα. 

Λέει στο γράφοντα Τιμολέοντα Σταθάτο ένας γιατρός:

Ἱδοὺ ἕνας τρόπος νὰ αὐξήσῃ ἡ θνησιμότης ἀπὸ τὴν γρίππην. Ὅλοι αυτοὶ δὲν θὰ άποφύγουν τὰς ψύξεις μὲ αυτὸ τὸ διαβολόκρυο. Θὰ πουντιάσουν. Δὲν βλάπτει καὶ ἡ λιτανεία. Πῶς λένε οἱ παπάδες. Ἡ πίστις σου σέσωκέ σε, θαρρῶ.

Τέλος πάντων, ο γράφων και αντιγράφων τούτα δεν έβγαλε και πολλά συμπεράσματα. Κάνει καλό ο καφφές; Κι αν ναι, ποιος καφφές; Ο Βραζιλιάνος ; Ζούμε την Αποκάλυψη του Ιωάννου; Κι αν ναι, σε ποιο εδάφιο βρισκόμαστε; Ένα είναι σίγουρο, ότι φαίνεται να  επικρατεί το “Όποιον Πάρει ο Χάρος”, το παίγνιον της Τουρκοκρατίας. Επομένως ευχόμεθα υγεία σε όλους, ψυχραιμία και όχι πανικό, καθώς, για να αντιγράψουμε πάλι τον χρονικογράφο της εποχής, ο πανικός αποτελεί “προδιάθεσιν εις κάθε αρρώστειαν”! 

Υγιαίνετε !