Monthly Archives: June 2022

Napoleon Lapathiotis – Demophon and Death

Category : Uncategorized

Πρώτη δημοσίευση του διηγήματος στο ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου

αρχικά στην εφημερίδα «Ελευθερία», 26-4-1953, Τη δημοσίευση κοσμούσε και σκίτσο που ίσως είναι του Μίνου Αργυράκη.

Η παράδοση του αθάνατου Δημοφώντος προέρχεται από τον ομηρικό ύμνο προς την Δήμητρα, καθώς η Δήμητρα φύλαξε το βρέφος Δημοφώντα στην προσπάθειά της να τον κάνει αθάνατο. Ο Λαπαθιώτης λοιπόν μυθογραφει επί του υπάρχοντος ομηρικού ύμνου, τον οποίο φαίνεται να μελετά είτε ως μυημένος είτε ως λόγιος αρχαιομαθής.

ἐρυσμόν.ὣς ἄρα φωνήσασα θυώδεϊ δέξατο κόλπῳχείρεσσ᾽ ἀθανάτῃσι: γεγήθει δὲ φρένα μήτηρ.ὣς ἣ μὲν Κελεοῖο δαΐφρονος ἀγλαὸν υἱὸνΔημοφόωνθ᾽, ὃν ἔτικτεν ἐύζωνος Μετάνειρα,

235

ἔτρεφεν ἐν μεγάροις: ὃ δ᾽ ἀέξετο δαίμονι ἶσος,οὔτ᾽ οὖν σῖτον ἔδων, οὐ θησάμενος [γάλα μητρὸςἠματίη μὲν γὰρ καλλιστέφανος] Δημήτηρχρίεσκ᾽ ἀμβροσίῃ ὡσεὶ θεοῦ ἐκγεγαῶταἡδὺ καταπνείουσα καὶ ἐν κόλποισιν ἔχουσα:νύκτας δὲ κρύπτεσκε πυρὸς μένει ἠύτε δαλὸν

240

λάθρα φίλων γονέων: τοῖς δὲ μέγα θαῦμ᾽ ἐτέτυκτο,ὡς προθαλὴς τελέθεσκε: θεοῖσι γὰρ ἄντα ἐῴκει.καί κέν μιν ποίησεν ἀγήρων τ᾽ ἀθάνατόν τε,εἰ μὴ ἄρ᾽ ἀφραδίῃσιν ἐύζωνος Μετάνειρανύκτ᾽ ἐπιτηρήσασα θυώδεος ἐκ θαλάμοιο 245

σκέψατο: κώκυσεν δὲ καὶ ἄμφω πλήξατο μηρὼδείσασ᾽ ᾧ περὶ παιδὶ καὶ ἀάσθη μέγα θυμῷκαί ῥ᾽ ὀλοφυρομένη ἔπεα πτερόεντα προσηύδα:τέκνον Δημοφόων, ξείνη σε πυρὶ ἔνι πολλῷκρύπτει, ἐμοὶ δὲ γόον καὶ κήδεα λυγρὰ τίθησιν. 250

ὣς φάτ᾽ ὀδυρομένη: τῆς δ᾽ ἄιε δῖα θεάων.τῇ δὲ χολωσαμένη καλλιστέφανος Δημήτηρπαῖδα φίλον, τὸν ἄελπτον ἐνὶ μεγάροισιν ἔτικτε,χείρεσσ᾽ ἀθανάτῃσιν ἀπὸ ἕθεν ἧκε πέδονδε,ἐξανελοῦσα πυρός, θυμῷ κοτέσασα μάλ᾽ αἰνῶς,

Then Demeter, with the beautiful garlands in her hair, addressed her:

225 “Woman, I wish you kharis back, and then some. May the gods give you good things.

        With positive intentions, I will take your little boy as you tell me to.

        I will nourish him, and I do not expect that, through the inadvertence of her nursemaid,

        he would perish from a pestilence or from the Undercutter.[22]

        I know an antidote[23] that is far more powerful than the Woodcutter;[24]

230 I know a genuine remedy for the painful pestilence.”

        Having so spoken, she took the child to her fragrant bosom,

        in her immortal hands. And the mother [Metaneira] rejoiced in her mind.

        And thus it came to pass that the splendid son of bright-minded Keleos,

        Dêmophôn,[25] who was born to well-girded Metaneira,

235 was nourished in the palace, and he grew up like a daimôn,

        not eating grain, not sucking from the breast. But Demeter

        used to anoint him with ambrosia, as if he had been born of the goddess,

        and she would breathe down her sweet breath on him as she held him to her bosom.

        At nights she would conceal him within the menos of fire, as if he were a smoldering log,

240 and his philoi parents were kept unaware. But they marveled

        at how full in bloom he came to be, and to look at him was like looking at the gods.[26]

When he reached the age of thirty, Demophon, the virtuous, though young philosopher, with the beautiful body and the blue dreamy eyes, the disciple of Protagoras and Plato, decided to close his youth at once, and withdraw as an ascetic; long before the Christian ascetics and the various stelites appeared, Demophon had done it first spontaneously and in full conscience, except that he was not driven, as they were later, by faith and fanaticism, but – and this is the great thing – he was driven by complete and utter unfaithfullness…

So he withdrew to a cave, in a deserted valley of Boeotia, not far from Orchomenos, and lived there for some time, completely alone, with only a supply of food, an earthen hydria, and a hard mattress to rest on at night; the reason that brought him there, was not the ordinary disappointment of daily vulgar life, nor any sad love (he had perhaps never loved, what we call love), but the same problem of life, the central, great and indeterminate problem, which is destined to elude forever, and which no offered interpretation satisfies! He had delved a great deal, and systematically, into this complex and elusive question, and had given it various solutions here and there from time to time, until suddenly, after he had with a thousand labours and agonies established some system that was somehow sound and final, according to the then prevailing notions, he suddenly lost his support one fine morning and found himself again alone and uninformed, facing the unknown.

There were moments when his thoughts besieged the unknown, from all sides, so closely that he thought perhaps a little more and he would reach the very core of the problem, and perhaps these few moments were the furthest point that human intellect reaches, but he was especially convinced that there can only come a day when humanity will solve it once and for all (who would have known that after two thousand years we will always be in the same question! )… He was so absorbed by this obsession and had used up all his intellectual resources to such an unlimited extent that two grooves had been prematurely carved into his forehead, that wondrous adolescent forehead, crowned with curly hair, which Cebes, the epigram maker, had once praised in one of his famous epigrams!

One night he made the great decision, to resort to an evasion, and thus await the end of his life; might even the primary, the natural, the normal life, have restored to him the serenity of his soul, and brought him back, unconsciously, to his original fatal destiny, which he had perhaps renounced-who knows?

One evening, as he was alone, looking at the stars – it must have been in the middle of the Metaglietian month – it seemed to him in his recollection, as if someone had come and stood beside him; he turned his head, wondering, and saw a shadow, something like one wrapped in a veil, and not exactly in the shape of a man; it stood there beside him, and did not speak at all, nor did it seem to have any real life. She only gave him a nod, to come nearer. The Demophon tightened the tunic around his body and came closer. It was standing on the edge of a rock, and it looked like it had been cut into the rock.

Then she said to him in a mysterious voice:

– I know who you are, and what you want. Come with me and learn all about it.

And the Demophon took after her, without hesitation, so withdrawn was he from the mundane worldly pleasures and his attention had turned elsewhere. After they had walked for a long time through the darkness, they came to a cave; there in the rock was a door, hermetically closed; the door immediately opened alone, and then they entered a tunnel that led to an underground crypt vast with galleries and passages. At first Demophon could see nothing; but by and by a light, coming from an unknown source, as indefinite as the light of the first crack, dimly illuminated all things, as if it came right out of things, and had a supernatural source; and when he turned his eyes again to the shadow, now standing in the middle, he saw an exquisite beauty in her face, something supernatural poured into her form as if it were some appearance of a brilliant supernova. And then Demophon felt in his soul something solemn and solemn, which was not the terror of the unknown but the awe of the supernatural!

And his attention again stopped at the shadow, and he waited to see what it would say to him.

And the shadow looked him well into his eyes and said :

– Do you always have the same question in your mind?

– Yes, always.

And then the following dialogue took place between them; for a moment Demophon could believe that it was one of the everyday chit-chat that were common in those days in the gymnasiums and the studies he attended.

– Do you hope that your question will somehow be satisfied one day?

– I do not know; it is my duty to hope so.

– On what do you depend for that?

– On the Unknown; since it is the Unknown no one can predict what may bring tomorrow…

– Hast thou any datum, any given fact that this question of thine has ever been solved, and by any one, or that the Unknown has even now shown its favour to mortal man?

– And how can I know, if tomorrow it does not do so in its omnipotence, how can I even know that, since I know nothing exactly!….

– So you walk thus, without any definite conviction.

– Sometimes I almost think I am getting very close to the final truth.

– Has the suspicion never occurred to you, perhaps, that no matter how close you are to the truth, you are always just as far from it as you are not exactly in possession of it?

– I almost think I know that too.

– And then?

– I don’t know; I’m waiting.

– What then can you expect, since you always have the same means?

– I have no more to spare.

– Conclusion?

– None! I have no other exit to choose from.

– If you had, would you follow it?

– It’s the only reason I move and breathe! That’s exactly what I always hope for.

Then the shadow nodded to him, to come even closer and showed him two doors carved into the rock that were now seemingly revealed on opposite sides of the magical cave.

– Here, take a good look at these two doors; one of them leads to normal life; whoever passes through this door will be freed from the weight of his thoughts and will return again to the world, to live as myriads of beings live without any question on their lips, following their fatal line, existing only to sustain themselves, never looking for the why!

The other door leads to full knowledge – or rather puts an end to this limited life, for those who have strayed from their original destiny. Choose which one you want to follow.

The shadow was now almost entirely tilted on his face; and then he saw at once in a sudden flash of mind that he had been so long all alone entirely, talking to himself!

Then the Demophon stood up in a rage, and cried out in a piercing voice :

– The door that leads to full knowledge – or rather puts an end to this limited life, for those who have strayed from their original destination!…

And Demophon advanced to the door with his head proudly raised, with a deep smile of triumph, like a demigod!

A dry crack only sounded, and something rolled heavily in the darkness.

And the tradition came out that Demophon, the virtuous philosopher, the disciple of Protagoras and Plato, at the time was practicing in a cave in a deserted valley of Boeotia, not far from Orchomenos, one night about the middle of Metagitinius, while he was looking for some water to fill his hydria, not seeing well in the dark, he fell into a chasm, and was lost in the deep precipice. –

So one night Demophon was snatched up, rising away from the visible world, because he wished to know what man will never learn as he goes through the circle of his life.

Translation: Ilias K. Kolokouris

Ναπολέων Λαπαθιώτης : Ο Δημοφών κι ο θάνατος

Σαν έφθασε στα τριάντα του χρόνια, ο Δημοφών, ο ενάρετος, αν και νεαρός φιλόσοφος, με την ωραία κορμοστασιά και τα γαλάζια τα ονειρώδη μάτια, ο μαθητής του Πρωταγόρα και του Πλάτωνα, αποφάσισε να κλείσει ξάφνου δια μιας τη νεότητά του, και ν΄ αποτραβηχθή σαν ασκητής· πολύ πριν να φανούν οι Χριστιανοί ασκητές κι οι διάφοροι στηλίτες, ο Δημοφών το είχε κάνει πρώτος αυθόρμητα κι εν πλήρει συνειδήσει, με τη διαφορά πως δεν τον έσπρωχνε, καθώς αυτούς αργότερα, η πίστη κι ο φανατισμός, αλλά – κι αυτό είναι το σπουδαίο – εξ εναντίας η πλήρης κι η απόλυτη απιστία…

            Αποτραβήχθηκε λοιπόν σε μια σπηλιά, σε μια έρημη κοιλάδα της Βοιωτίας, όχι μακριά απ΄ τον Ορχομενό, κι έζησε εκεί για κάμποσο διάστημα, μόνος εντελώς, με μια προμήθεια μοναχά τροφής, μια χωματένια υδρία, κι ένα σκληρό στρώμα, για ν΄ αναπαύεται τη νύχτα· ο λόγος που τον έφερε ως εκεί, δεν ήταν η συνηθισμένη απογοήτευση της καθημερινής χυδαίας ζωής, μήτε καμιάν αγάπη θλιβερή (δεν είχε ίσως ποτέ αγαπήσει, αυτό που λέμε αγάπη), αλλά το ίδιο πρόβλημα της ζωής, το κεντρικό το μέγα κι ακαθόριστο, που είναι γραφτό αιωνίως να διαφεύγει και που καμιά προσφερομένη του ερμηνεία δεν ικανοποιεί! Είχε πολύ εμβαθύνει, και συστηματικά, μέσ΄ στο πολύπλοκο κι ασύλληπτο αυτό ζήτημα, και του είχε δώσει λύσεις διάφορες εδώ κ΄ εκεί κατά καιρούς ως που απότομα, αφού είχε με χίλιους κόπους κι αγωνίες θεμελιώσει κάποιο σύστημα βάσιμο κάπως και τελειωτικό, σύμφωνα με τις τότε κρατούσες αντιλήψεις, έχανε ξαφνικά το στήριγμά του ένα καλό πρωί και ξαναβρισκόταν μόνος και αμαθής, απέναντι του αγνώστου.

            Ήταν στιγμές που το πολιορκούσε η σκέψη του, απ΄ όλες τις μεριές, τόσο στενά που ’λεγε λίγο ακόμα ίσως και θα ’φθανε στον ίδιο τον πυρήνα του προβλήματος κι ίσως αυτές οι λιγοστές στιγμές να ήταν το πλέον απώτατο σημείον, που φθάνει η ανθρώπινη διανόηση, ιδίως όμως ήταν πεισμένος, πως δε μπορεί παρά να ΄ρθει μια μέρα που η ανθρωπότης θα το λύσει οριστικά (πού να ’ξερε πως ύστερα από δυο χιλιάδες χρόνια θα ’μαστε πάντοτε κι εμείς στην ίδιαν απορία!)… Είχε τόσο πολύ απορροφηθεί από την έμμονην αυτήν ιδέα και είχε καταναλώσει όλα τα πνευματικά του εφόδια σε τέτοιο απεριόριστο σημείο, ώστε δυο αυλάκια πρώιμα είχαν χαραχθεί στο μέτωπό του, το θαυμαστό του εφηβικό εκείνο μέτωπο, το στεφανωμένο με σγουρά μαλλιά, που ο Κέβης, ο επιγραμματοποιός, το είχε υμνήσει κάποτε, σ΄ έν’  από τα ξακουστά επιγράμματά του!

            Μια νύχτα πήρε τη μεγάλη απόφαση, να προσφύγει σε μιαν υπεκφυγήν και να περιμείνει έτσι το τέλος της ζωής του, μπορούσε ακόμα κι η ζωή η πρωτογενής, η κατά φύση, η κανονική, να του αποκαθιστούσε τη σαλευθείσα τη γαλήνη της ψυχής του, και να τον επανέφερε, ασυναίσθητα, στον αρχικό μοιραίον προορισμό του, που είχεν ίσως απαρνηθεί – ποιος ξέρει…

            Ένα βράδι, καθώς ήταν μόνος και κοιτούσε τ΄ άστρα – θα ήταν κατά τα μέσα του Μεταγειτνιώνος – του εφάνη μες στη συλλογή του, σαν κάποιος να ήρθε και να εστάθη δίπλα του· γύρισε το κεφάλι, απορημένος και είδε μια σκιά, κάτι σαν τυλιγμένο σ΄ ένα πέπλο, και που δεν είχεν ακριβώς το σχήμα ανθρώπου· στεκόταν εκεί δίπλα του και δεν μιλούσε διόλου, μήτε φαινόταν να έχει ζωή πραγματική. Του ’κανε μοναχά ένα νεύμα, να πλησιάσει. Ο Δημοφών έσφιξε τη χλαμύδα γύρω στο κορμί του και πλησίασε. Ήταν ορθή στην άκρη ενός βράχου, κι έμοιαζε σαν κομμένη μέσ΄ στο βράχο.

            Του είπε τότε με μυστηριώδη φωνή :

            — Ξέρω ποιος είσαι, και τι θέλεις. Έλα μαζί μου να τα μάθεις όλα…

            Κι ο Δημοφών την πήρε το κατόπι, δίχως να διστάσει, τόσο ήταν αποτραβηγμένος απ΄ τα εγκόσμια κι η προσοχή του ήταν στραμμένη αλλού. Αφού περπάτησαν πολλή ώρα μέσ΄ στα σκοτεινά, έφθασαν εμπρός σε μια σπηλιάۤ· εκεί στο βράχο ήταν μια θύρα, ερμητικά κλεισμένη· η θύρα αμέσως άνοιξε μονάχη, και τότε εκείνοι μπήκαν σε μια σήραγγα που οδηγούσε σε μια υπόγεια κρύπτη αχανή, με στοές και με διαδρόμους. Στην αρχή ο Δημοφών δεν μπόρεσε να διακρίνει τίποτε· σιγά-σιγά όμως ένα φως, άγνωστο πώς ερχόμενο, απροσδιόριστο καθώς το φως της πρώτης χαραυγής, φώτισε αμυδρά όλα τα πράγματα, σα να ‘βγαινε ακριβώς μέσ΄ απ΄ τα πράγματα, και να είχε μια πηγή υπερφυσική· κι όταν πάλι γύρισε τα μάτια του στη σκιά, που τώρα ήταν σταματισμένη μέσ΄ στη μέση, είδε μιαν εξαίσιαν ομορφιά στο πρόσωπό της, κάτι υπερκόσμιο χυμένο στη μορφή της σα να ήταν κάποια εμφάνιση ενός λαμπρού υπερπέραν. Και τότε ο Δημοφών αισθάνθηκε μέσ’ στην ψυχή του, κάτι επίσημο και κατανυκτικό, που δεν ήταν ο τρόμος του αγνώστου αλλά το δέος του υπερφυσικού!

            Κι η προσοχή του πάλι σταμάτησε στη σκιά, και πρόσμενε να δη τι θα του πει.

            Κι η σκιά τον κοίταξε καλά-καλά στα μάτια και του είπε : 

            — Έχεις στο νου σου πάντα την ίδιαν απορία;

            — Ναι, πάντα.

            Και τότε διημείφθη αναμεταξύ των ο επόμενος διάλογος· για μια στιγμή ο Δημοφών μπορούσε να πιστέψει πως ήταν μια απ΄ τις καθημερινές συνομιλίες που ήταν συνηθισμένες τότε στα γυμνάσια και στα σπουδαστήρια που φοιτούσε.

            — Ελπίζεις η απορία σου αυτή να ικανοποιηθεί κάπως μια μέρα;

            — Δεν ξέρω· έχω καθήκον να το ελπίζω.

            — Πού βασίζεσαι τάχα ως προς αυτό;

            — Στο Άγνωστο· εφόσον είναι το άγνωστο κανένας δε μπορεί να προδικάσει κείνο που μπορεί να κάμει αύριο…

            — Έχεις κανένα δεδομένον, πως η απορία σου αυτή έχει λυθεί ποτέ, και από κανένα, ή πως το άγνωστο έχει δείξει ίσαμε τώρα την εύνοιά του σε άνθρωπο θνητόν;

            — Και πώς μπορώ να ξέρω, αν αύριο δεν το κάμει στην παντοδυναμία του, πώς μπορώ να ξέρω καν αυτό, εφόσον τίποτε ακριβώς δεν ξέρω!…

            — Ώστε βαδίζεις έτσι, χωρίς καμιά πεποίθηση ορισμένη.

            — Πολλές φορές σχεδόν θαρρώ πως φθάνω πολύ κοντά στην τελικήν αλήθεια.

            — Δε σου ήρθε κάποτε ίσως η υποψία, πως οσοδήποτε κοντά κι αν είσαι στην αλήθεια, πάντα είσαι το ίδιο μακριά απ΄ αυτήν, όσο δεν την κατέχεις ακριβώς;

            — Σχεδόν νομίζω πως κι αυτό το ξέρω.

            — Και τότε;…

            — Δεν ξέρω· περιμένω.

            — Τι λοιπόν μπορείς να περιμένεις, αφού διαθέτεις πάντα τα ίδια μέσα;

            — Δε μου μένουν άλλα να διαθέσω.

            — Συμπέρασμα;

            — Κανένα! Δεν έχω άλλη διέξοδο να εκλέξω.

            — Αν είχες θα την ακολουθούσες;

            — Μόνο γι΄ αυτό κινούμαι και αναπνέω! Αυτό είναι ακριβώς που πάντα ελπίζω.

            Τότε η σκιά του ’κανε νεύμα να πλησιάσει ακόμα πιο κοντά και του ’δειξε δυο θύρες σκαμμένες μέσ΄ στο βράχο που είχαν τώρα λες φανερωθεί στις δυο αντίθετες μεριές του μαγικού σπηλαίου.

            — Να, κοίταξε καλά τις δυο αυτές θύρες· η μια οδηγεί προς την κανονική ζωή· όποιος περάσει από τη θύρα αυτή θα λυτρωθεί απ΄ το βάρος της σκέψης του και θα επιστρέψει πάλι μέσ΄ στον κόσμο, να ζήση καθώς ζουν μυριάδες όντα χωρίς καμιάν ερώτηση στα χείλη, ακολουθώντας τη μοιραία γραμμή τους, να υπάρχουν μόνο για να συντηρούνται, μην ψάχνοντας για το γιατί ποτέ! 

            Η άλλη οδηγεί στην πλήρη γνώση – ή μάλλον θέτει τέρμα στην περιορισμένη αυτή ζωή, για όσους εξέκλιναν από τον αρχικό τον προορισμό τους. Διάλεξε ποια θες ν΄ ακολουθήσεις.

            Η σκιά είχε γείρει τώρα ολόκληρη σχεδόν στο πρόσωπό του· και τότε είδε διαμιάς σε μιαν αιφνίδιαν έκλαμψη του νου πως τόσην ώρα ήταν μόνος εντελώς και μιλούσε με τον ίδιο τον εαυτόν του!

            Τότε ο Δημοφών σηκώθηκε έξαλλος, και κραύγασε με διάτορη φωνή :

            — Τη θύρα που οδηγεί στην πλήρη γνώση – ή μάλλον θέτει τέρμα στην περιορισμένη αυτή ζωή, για όσους εξέκλιναν από τον αρχικό τον προορισμό τους!…

            Κι ο Δημοφών προχώρησε στη θύρα με το κεφάλι αγέρωχα υψωμένο, μ΄ ένα βαθύ χαμόγελο θριάμβου, σαν ημίθεος!

            Ένας κρότος ξερός μονάχα ακούστηκε και κάτι κύλησε βαριά στα σκοτεινά.

            Έτσι ανηρπάγη ένα βράδυ ο Δημοφών, μέσ΄ από τον ορατό τον κόσμο, επειδή θέλησε να μάθει, ό,τι δεν πρόκειται ποτέ να μάθει ο άνθρωπος όσο διανύει τον κύκλο της ζωής του.

            Και βγήκε κι η παράδοση ότι ο Δημοφών, ο ενάρετος φιλόσοφος, ο μαθητής του Πρωταγόρα και του Πλάτωνα, την εποχή που ασκήτευε σε μια σπηλιά, σε μια έρημη κοιλάδα της Βοιωτίας, όχι μακριά απ΄ τον Ορχομενό, ένα βράδυ περί μέσα του Μεταγειτνιώνος, ενώ έψαχνε να βρει λίγο νερό για να γιομίσει την υδρία του, μη βλέποντας καλά στα σκοτεινά, έπεσε σ΄ ένα βάραθρο, κι εχάθη.-

 Εφημερίδα «Ελευθερία», 26-4-1953.

Ναπολέων Λαπαθιώτης Ξεδιάλεγμα, εκδόσεις Τύρφη
Ανθολογία – Επιμέλεια – Εισαγωγή: Τάκης Σπετσιώτης