Ο Αίλιος Αριστείδης και οι Ιεροί Λόγοι

Ο Αίλιος Αριστείδης και οι Ιεροί Λόγοι

Βαδίζω στην Ιπποκράτους ένα ήσυχο μεσημεράκι Σαββάτου και κοιτάζω τις προθήκες του βιβλιοπωλείου Καρδαμίτσα. Νέκρα μέσα, πουθενά οι ουρές φοιτητών που περιμένουν το σύγγραμμα (και φυσικά την ύλη, πόσο να διαβάσω κύριε Καθηγητά- τράτζικ υλιστές). Μα εκεί, στην προθήκη του Καρδαμίτσα βλέπω ξάφνου ένα όνομα, για το οποίο κάτι χρόνια τώρα ακούω ιστορίες κι ιστορίες: «Αίλιος Αριστείδης – Ιεροί Λόγοι». Επιτέλους! Την τέλειωσε την μετάφραση ο Γιατρομανωλάκης και την έβγαλε!Η πρώτη«Μπράβο, είσαι και η πρώτη!»Μα ύστερα κοιτάω το όνομα του μεταφραστή. Εχμ. Είναι μεταφράστρια, δεν είναι μεταφραστής. «Κούκη» στο επώνυμο. «Αίλιος Αριστείδης- Ιεροί Λόγοι: Σώμα και γλώσσα στα όνειρα ενός ρήτορα» (εκδόσεις Σμίλη). Ρε λες; Λες να έκανε τέτοια κατεργαριά και να έβγαλε την μετάφραση με ψευδώνυμο; Ικανό τον έχω! Τι αστείο επώνυμο! Παίρνω το βιβλίο. Δεν μου δείχνει όμως να είναι αυτουνού. Ναι, έχει πολύ χρήσιμα σχόλια στο τέλος, ιστορικά, γραμματολογικά, ψυχαναλυτικά και αναλυτικότατα. Η εισαγωγή όμως, κάπου χωλαίνει. Σα να πηγαίνει γύρω γύρω από το θέμα. Πάω να διαβάσω και την μετάφραση. Εντάξει, ζαβή εδώ κι εκεί, αλλά κάτι τρέχει, το ίδιο το κείμενο δεν έχει σειρά. Δεν καταλαβαίνω τίποτα. Πιφ. Να τον ρωτήσω αν είναι δική του με ψευδώνυμο η μετάφραση; Μα είναι

δυνατό να έγραψε τόσο συνειρμική εισαγωγή όμως; Βιογραφικά του Αιλίου, μαζί με κρίσεις αρχαίων συγγραφέων, μαζί με ψυχαναλυτικές ερμηνείες, τουρλού. Μπερδεύτηκα που να πάρει η ευχή. Τόσα χρόνια του πήρε να γράψει αυτό;

…της είπε η «δεύτερη».

Ύστερα περνάει ο καιρός και ξαναβλέπω σε μια άλλη πια προθήκη το ίδιο βιβλίο, του ίδιου συγγραφέα, «Αίλιος Αριστείδης – Ιεροί Λόγοι» (εκδόσεις Άγρα) με την μετάφραση του Γιατρομανωλάκη. Χμ. Κάτι το σκανδαλώδες υπάρχει στην σχεδόν ταυτόχρονη διπλή μετάφραση; Ή μπα; Ή μήπως ως αληθινός νάρκισσος αυτός ο ρήτωρ χρειαζόταν δύο μεταφράσεις ώστε να υπάρχει η μία και απέναντι ακριβώς το είδωλό της; Να κοιτούν η μία την άλλη και να χαίρονται; Δεν ξέρω. Μα ας τ’ αφήσω κι ας γυρίσω στον τίτλο.

Είναι αυτός ο ρήτωρ κάπως σα να έχει απέναντί του έναν καθρέφτη. Ένα είδωλο, τον Ασκληπιό. Ένα είδωλο για το οποίο δεν μπορούμε να τον κατηγορήσουμε όμως- αν κατανοήσουμε ότι έχουμε να κάνουμε με έναν άνθρωπο ο οποίος βιώνει το θείο. Περίπου σαν τους σημερινούς ένθεους ή τις γιαγιάδες που κακώς ειρωνικά τις λέμε θεούσες. Δικαιούνται να πιστεύουν. Σήμερα οι καθρέφτες μας είναι εξίσου ιδεαλιστικοί. Για ποια ιδεώδη όμως; Πού πιστεύουμε τελοσπάντων; Ας πάω στον καθημερινό μας καθρέφτη, αυτόν στον οποίο κοιταζόμαστε μερικές φορές ακόμα και πριν νιφτούμε το πρωί. Το facebook.

Δεν είμαι ο καλύτερος; όοοοχι!

Το facebook εκπαιδεύει. Διδάσκει ανθρώπους και χρήστες του στον ναρκισισσιμό. Τον ναρκισσισμό όμως όπως ΤΟ ΙΔΙΟ το facebook τον θέλει. Φτιάχνει (με πρώτους εμάς) ανθρώπους οι οποίοι αρέσκονται στον εαυτό τους, είναι ερωτευμένοι αποκλειστικά με την ίδια τους την ύπαρξη. Υπάρχει όμως και ένα κάποιο κενό, διότι το facebook λειτουργεί όπως λέει το σύνθημα των αναρχικών. Είναι μαγικό, σαν το lifestyle: από μηδενικό σε κάνει νούμερο. Δηλαδή, τα ωραία οπίσθια δεν είναι τίποτε άλλο παρά ωραία οπίσθια. Όταν όμως αυτά τα ωραία οπίσθια ή οι κοιλιές φέτες ή η τρομερή ατάκα βγαίνουν στις αναρτήσεις του facebook, παύουν να είναι απλώς αυτά που είναι, και γίνονται μαγικά χαρακτηριστικά μέσω του like. Το ον που μαζεύει περισσότερα like είναι αυτομάτως ανώτερο του όντος που έχει μαζέψει λιγότερα like και ούτω καθεξής. Το ον με τα περισσότερα like ερωτεύεται ακόμα περισσότερο τον εαυτό του, κλείνεται σε αυτόν και αγαπάει το είδωλό του στον ηλεκτρονικό καθρέφτη που λέγεται οθόνη του υπολογιστή. Και δεκτά όλα αυτά, ενδεχομένως να χρειάζονται για να μπορεί ο άνθρωπος να συνεχίσει αυτό το ανυπόφορο πράγμα που λέγεται ζωή, έστω με κάποια ημίμετρα. Από την άλλη όμως, μήπως και φυλακίζει στο «τίποτα» αυτή η ασύστολη και αναίτια αυταρέσκεια; Θέλω να πω, το άτομο που έχει μαζέψει 3.500 like για την θεϊκή ατάκα που είπε, τι είναι πέραν αυτών των παροδικών ρευμάτων αρέσκειας; Αν το βγάλεις έξω και πέρα από την θεϊκή ατάκα, τι άλλο έχει να προσφέρει; Αν στην θέση των θεϊκών οπισθίων ή της γραμμωμένης κοιλίας τοποθετήσεις δύο μάλλον μέτρια αχλάδια ή ένα ταλαιπωρημένο ροδάκινο, τι μένει από το ίδιο το άτομο; Δυστυχώς τίποτα, νομίζω.

Να μου συγχωράτε που το πάω γύρω γύρω, αλλά θα καταλήξω εκεί που υποσχέθηκα, στα ενύπνια. Συνεχίζω περί ναρκισσισμού. Ο έρωτας εκπαιδεύει; Ναι, ενδεχομένως και λάθος. Θαρρώ πως επίσης θρέφει το ναρκισσισμό. Άπαξ και αντιληφθείς πως ο Άλλος/η Άλλη είναι ερωτευμένος/ερωτευμένη μαζί σου, αισθάνεσαι ικανός/ικανή για τα πάντα. Μπορείς να πιάσεις την πέτρα και να την κάνεις θρύψαλα με το ένα σου χέρι. Μπορείς να τραγουδήσεις όπερα στη Σκάλα του Μιλάνου ή να ταξιδέψεις μέχρι την Άπω Ανατολή ή δεν ξέρω κι εγώ τι. Δεν σε νοιάζει πια ο Άλλος/η Άλλη. Σημασία πια έχεις εσύ, η εικόνα σου, την οποία βλέπεις πλέον ως εικόνισμα, ως μαγική οπτασία να καθρεφτίζεται στα μάτια του/της ερωτευμένου/ερωτευμένης. Δημιουργικότερος αυτός ο ναρκισσισμός από τον προηγούμενο; Νομίζω ναι. Τουλάχιστον φέρνει δύο άτομα σε φυσική επαφή, ενώ ο πρώτος, ο facebook-ικός εμμένει στα κλικ.

Ο Αίλιος Αριστείδης έχει ωραίο προφίλ

Για να γυρίσω όμως στον τίτλο, υποτίθεται πως θα μιλούσα για ενύπνια, για όνειρα. Υπάρχει δημιουργικότερος ναρκισσισμός από εκείνον του facebook; Υπάρχει δημιουργικότερος ναρκισσισμός από εκείνον του έρωτος; Νομίζω ναι, και νομίζω πως ο Αίλιος Αριστείδης, ένας ρήτορας από την μακρινή και μακρά μεταελληνιστική εποχή είναι η απάντηση.
Ο Αίλιος Αριστείδης είναι ένας φιλάσθενος νάρκισσος. Ασθενεί το σώμα του. Βασανίζεται. Και προκειμένου να αντέξει και να δημιουργήσει, πιστεύει τα απίστευτα. Βλέπει όνειρα, ο καταλέξη θεο-πάλαβος και πιστεύει πως ο ίδιος ο Ασκληπιός του μιλάει σε αυτά τα όνειρα. Ο Ασκληπιός τον επιλέγει, μέσα από όλη την τεράστια χοάνη ανθρώπων της ελληνιστικής εποχής, επιλέγει εκείνον, τον ρήτορα από το Λανείο, για να του απευθύνει τον θεϊκό, τον Ιερό Λόγο. Στα όνειρα αυτά ο θεός της Ιατρικής μιλά για θεραπείες, μιλά για γιατροσόφια και για την ίδια την Ρητορική. Τόσο θεοπάλαβος είναι ο Αίλιος Αριστείδης που πιστεύει πως ο θεός του απαγγέλλει ολάκερο ρητορικό λόγο στον ύπνο του!

Αν συγκρίνουμε τους παραπάνω ναρκισσισμούς με το ναρκισσισμό του Αιλίου Αριστείδη, ποιος θα νικήσει; Νομίζω αυτός του ρήτορος. Γιατί μέσα από την ασίγαστη πίστη και έρωτα για τον εαυτό του, ο Αίλιος καταφέρνει να γράψει έναν σωρό ρητορικούς λόγους, εγκώμια κι άλλα πολλά πολλά. Πιστεύει ότι του τα απευθύνει ο θεός εντός των ενυπνίων του. Εμμένει σ’ αυτή την θέση και όλη του την ζωή την ρυθμίζει βάσει των θεϊκών εντολών.

Ο Αίλιος Αριστείδης αρέσκεται στην υπερβολή. Ισχυρίζεται πως η πλήρης καταγραφή των ονείρων του είναι 300.000 αράδες, δηλαδή σχεδόν είκοσι φορές η έκταση της Ιλιάδας. Καταγράφει συνειρμικά τα όνειρά του, μα δεν είναι ο συνειρμός που τον παρασύρει, αλλά ο ίδιος ο Ασκληπιός. Ο θεός Σωτήρας που του δίνει εντολές παράδοξες μέσα από όνειρα, τον κάνει να περπατήσει ανυπόδητος μέσα στο καταχείμωνο. Να ταξιδέψει και να ναυαγήσει. Όλα περιστρέφονται γύρω από τον Αίλιο Αριστείδη. Το πλοίο δε θαλασσοδέρνεται απλώς, ολάκερο πλοίο κινδυνεύει μόνο και μόνο για να καθαρθεί ο ρήτοράς μας. Ο καιρός χαλάει κι ο βοριάς είναι άγριος συναρτήσει της σχέσης Αριστείδη και Ασκληπιού. Στην δικαιοδοσία του θεού βρίσκεται η αφήγηση, αλλά και η ίδια η ζωή του. Ο θεός της Επιδαύρου κάνει τον αστερισμό του Ηνιόχου να εμφανιστεί μονάχα για τον ρήτορα. Κάπως σαν το στίχο «Τ’ αστέρια σβήνουνε όταν με θωρεί».

Οι φρικώδεις, πάντοτε εντυπωσιακές εικόνες που βλέπει ο Αίλιος Αριστείδης στον ύπνο του δεν έχουν προηγούμενο: ο θεός τον καλεί να αποκόψει μέλη του σωματός του προκειμένου να θεραπευθεί. Να κάνει φλεβοτομίες, για να φύγει το άρρωστο αίμα. Η φαντασία δεν έχει όρια, ενώ ο ρήτορας εντός των ενυπνίων του γίνεται και λεξιπλάστης, φτιάχνοντας όπως οι υπερρεαλιστές νέες λέξεις ωσάν το άπαξ «μοιρονόμος». Διότι είναι η μοίρα του να συγχέει το πραγματικό με το φανταστικό, αυτό που ζει το βλέπει πρώτα στον ύπνο του, βρίσκεται σε μια αέναη κατάσταση εγρήγορσης και αυτοπροβαλλόμενης καταληψίας.

Οι άλλοι; Υπάρχουν άλλοι για τον Αίλιο Αριστείδη; Ποια είναι τα like του; Φυσικά και υπάρχουν άλλοι, όμως ακόμα και οι άλλοι βλέπουν όνειρα σχετικά με τον ίδιο. Γυναίκες; Ναι, ως αυτοεπαινετική παροιμία «Ή να παντρευτείς μια τέτοια γυναίκα ή να μην παντρευτείς καθόλου». Και είναι μόνος του, ο ίδιος, ο θλιμμένος αυτός άνθρωπος και η γυναίκα και ο άνδρας και όλα του. Δεν χρειάζεται κανέναν ο Αίλιος Αριστείδης γιατί αυτός ο ίδιος είναι όλα και όλοι. Οι υπόλοιποι αρρωσταίνουν με ευλογιά, εκείνος τελευταίος γιατί τον προστατεύει ο θεός. Η θεά Αθηνά εμφανίζεται στον άρρωστο ξύπνιο του, οι άλλοι νομίζουν πως παραληρεί (γελασμένοι) κι η Παλλάδα του υπενθυμίζει πως αυτά που διαβάζει στην Οδύσσεια δεν είναι παραμύθια, αλλά ο ρήτορας είναι και Οδυσσέας και Τηλέμαχος μαζί και οφείλει να δείξει καρτερικότητα, ώσπου να τον σώσει. Και τελικά τον σώζει. Διότι η ιστορία του ξεπερνά την Οδύσσεια. Μάλιστα κύριοι. Είναι πολλές οδύσσειες μαζί, η μια μέσα στην άλλη.

Άκου δω Αίλιε, το και το

Η φύση υπακούει στα θεόσταλτα όνειρά του. Ο ποταμός χαμηλώνει τα παγωμένα του νερά προκειμένου ο θεοπάλαβός μας να λουστεί και να μην ξεπαγιάσει. Γίνονται σεισμοί, πόλεις ολόκληρες καταστρέφονται, τίποτε δεν μένει όρθιο, αλλά εκεί που βρίσκεται ο Αίλιος Αριστείδης δεν συμβαίνει τίποτε. Γιατί; Μα γιατί φυσικά τον έστειλε εκεί ο Ασκληπιός. «Πώς θα με έστελνε εδώ ο Ασκληπιός αν επρόκειτο να κινδυνεύσω;» Κι έτσι κάπως σώζεται ολόκληρο το Λανείο, επειδή ο θεός αγαπά τον κλέφτη μα αγαπά και το νοικοκύρη. «Δεν πρόκειται να συμβεί κανένα κακό» τους καθησυχάζει «Διαφορετικά δεν θα είχα κληθεί στην πόλη!». Μα είναι και μετριόφρων, δεν θέλει να φανεί δημοκόπος, οπότε δεν τους εξηγεί το προφανές, ότι δηλαδή σωθήκατε γείτονες επειδή ΕΓΩ είμαι εδώ. Οι φυσικές καταστροφές συμβαίνουν ή αποτρέπονται ανάλογα με τον αφηγητή μας. Δεν υπερβάλλει. Τα πιστεύει και τα λέει. Η τρικυμία φεύγει από την θάλασσα και μεταφέρεται στο στομάχι του ή φεύγει από το στομάχι του και μεταφέρεται στην θάλασσα. Η πλάτη του τραβιέται σαν το καραβόπανο που κυρτώνει ο άνεμος. Και το καράβι μια άλλη φορά κινδυνεύει, ενώ ο ίδιος σώζεται γιατί έγραψε έναν ύμνο που είδε στον ύπνο του προς τον Απόλλωνα και ο Απόλλωνας του στέλνει οργή και ο Αίλιος δεν παίρνει το καράβι, κι έτσι ανταμοίβεται για το θεόπνευστο έργο του, ενώ οι άλλοι κινδυνεύουν.

Τα ζώα, οι ιερές χήνες επιτίθενται στον Αίλιο Αριστείδη όχι επειδή είναι χήνες, αλλά επειδή τον συνοδεύουν στον χορό προς τιμήν του θεού. Εντολές ιατρικές, συνταγές, επιβεβλημένες δόσεις κρασιού, παραισθησιογόνων και βοτανιών. Ο θεός τον προστάζει να μην τρώει βοδινό ο Ζώσιμος. Ο Ζώσιμος συνεχίζει να τρώει και πεθαίνει, ο δικός μας το αποφεύγει και επιβιώνει.

Μα μέσα στην απελπισία του, ο γοητευτικός μας νάρκισσος δημιουργεί. Γράφει ρητορικούς λόγους, ενώ είναι ασθενής εξασκείται και συνεχίζει να ομιλεί δημοσίως. Και φυσικά βλέπει όνειρα. Ένας επιφανής φιλόσοφος τον ενημερώνει ενυπνίως πως έχει ξεπεράσει σε αξία τον Δημοσθένη. Ο ίδιος ο Πλάτων του ζητά την γνώμη του. «Γράφω αυτή την επιστολή, λες να είναι καλύτερο το έργο μου από εκείνου του τάδε;» Και όχι, δεν ερωτά απλώς τον Αίλιο. Τον ερωτά επειδή ΕΙΝΑΙ ο Αίλιος. Επειδή το έργο του είναι τόσο μεγάλο. Ο φιλόσοφος εξαφανίζεται αφήνοντας τον ρήτορα σε περισυλλογή. Μέσα στο μεγάλο του έργο, το τόσο μεγάλο ώστε σε άλλο όνειρο να βλέπει πως έχει κοινό τάφο με τον Μεγαλέξαντρο γιατι «και οι δύο κερδίσαμε την κορυφή, εσύ Μεγαλέξαντρε, στη στρατιωτική δύναμη, εγώ στην ρητορική!» Τα όνειρα λειτουργούν ως ερμηνεία του έργου του, αλλά και ως πηγή: παιάνας στον Απόλλωνα, ύμνος στην Αθηνά και μια μελωδικότατη επωδός στον Διόνυσο του έρχεται στον ύπνο. Επίγραμμα σταλμένο απ’ το θεό χαράσσεται στην μνήμη του κι εκείνος μαγικά το δένει και το καταγράφει. Ολόκληρος λόγος ρητορικός καταφθάνει στο μυαλό του μέσα από όνειρο, καταγράφεται και εκφωνείται.

«Μου ήρθαν πολλά και θαυμαστά οράματα, που με οδήγησαν στην Επίδαυρο, τον ιερό τόπο του θεού. ‘Ενα από εκείνα τα πρώτα οράματα είναι το παρακάτω.»

Μα ας σταματήσω να ιστορώ τα απίστευτα και ας πάω στο ίδιο το βιβλίο. Είναι γεγονός πως ο Αίλιος Αριστείδης στο συγκεκριμένο αυτοβιογραφικό κείμενο δεν ακολουθεί κανέναν αφηγηματικό κανόνα. Ή μάλλον ακολουθεί τον απόλυτο συνειρμό. Και τι καταφέρνει η παρούσα έκδοση, η δεύτερη μετάφραση του Αιλίου στα νέα ελληνικά μετά την μυστηριωδώς εμφανισθείσα πρώτη;

Κατ’ αρχάς ως μετάφραση είναι περισσότερο ρέουσα. Ο Αίλιος Αριστείδης αρέσκεται, ως ρήτωρ, σε μακροπερίοδο λόγο και ρητορικά σχήματα. Στην δεύτερη μετάφραση ο μακροπερίοδος λόγος, πώς να το κάνουμε, είναι πιο αναγνώσιμος, έτσι, σπασμένος σε μικρές προτάσεις. Κι όσο και να το τραβάμε, η λέξη «επιγραφή» (μετάφραση Α’) στα νέα ελληνικά μου θυμίζει ταμπέλα καταστήματος, όχι «επίγραμμα»(μετάφραση Β’) δηλαδή ποιητική σύνθεση, κάτι που όντως είναι. Κι επίσης, δεν γίνεται να θεωρεί ο Αριστείδης την αναφορά στους επαίνους των άλλων ως «εκτός θέματος» (μτφρ. Α’)-ωσάν να διόρθωνε Έκθεση στο Γυμνάσιο- αλλά μάλλον «έξω από τα σχέδια και τις προθέσεις» του (μτφρ. Β’). Κι άλλα τέτοια πολλά.

Δεύτερο και σημαντικότερο, οι δύο Εισαγωγές. Η πρώτη, ονομάζεται «Διαδρομές στον βίο…» και ο μόνος άξονας που ακολουθεί είναι ο χρονολογικός. Ενδιαμέσως χάνεσαι στις πληροφορίες, που είναι πολλές, ωραίες, αλλά αραδιασμένες βιαστικά και αγχωμένα. Δεν θέλω να αγχώνομαι (και) όταν διαβάζω για κάτι που δεν ξέρω. Στην δεύτερη αντίθετα, το αταξινόμητο υλικό του Αιλίου μπαίνει σε σειρά. Πρώτα τα βιογραφικά του στοιχεία. Συνοπτικά, μεστωμένα. Κατόπιν, το έργο του ρήτορα. Ένταξη στην εποχή, ανάλυση βασικών εργογραφικών ερωτημάτων. Στη συνέχεια, το ίδιο το έργο των Ιερών Λόγων. Πέντε σελίδες μπαμ μπαμ, κατάλαβα τι παίζει. Τα θέματα του έργου : Αρρώστιες, Όνειρα και Ρητορική. Ταξινόμηση του υλικού. Τέλος, το ερώτημα για το πέρας των Ιερών Λόγων τι λένε οι μελετητές, τι φαίνεται στο ίδιο το έργο. Η σχέση Ασκληπιού – Αριστείδη και η πώς γράφτηκαν οι Ιεροί Λόγοι. Αναδιοργάνωση των ονείρων και επανασύνθεση του υλικού. Τι είναι τελικά οι Ιεροί Λόγοι; Μια όμορφη ρομαντική ιστορία που υπακούει στο σχήμα ΜΑΖΙ-ΧΩΡΙΑ-ΜΑΖΙ, ένα ατελές ρομάντζο αυτοβιογραφικής φύσεως. Εραστής ο Αίλιος Αριστείδης, ερωμένη η ρητορική, χωρισμός στους λόγους 1-3, περιπέτειες για επανένωση στους λόγους 4-5. Μάλιστα. Εντάξει, κατάλαβα.

«Έχεις δέκα χρόνια από μένα και τρία από τον Σάραπη».

Θα αναρωτηθεί κανείς γιατί χρειάζεται τόση εισαγωγή και τόσο τακτοποιημένη. Ομοιάζει με μάθημα, αυτό είναι γεγονός. Αλλά αν δεν γίνει αυτό το μάθημα, αν δεν μπει σε σειρά η θεόσταλτη συγγραφή του Αιλίου Αριστείδη, τότε δύσκολα διαβάζεται το κείμενο μονάχο του. Χρειάζεται, διότι αυτό το οποίο ακριβώς δεν κάνω σε αυτό εδώ το κείμενο, να τα βάλω σε μια σειρά, αυτό είναι που σε κινητοποιεί να διαβάσεις ένα βιβλίο. Διότι είπαμε, ο Αίλιος Αριστείδης είναι ένας νάρκισσος, και οι νάρκισσοι τα έχουν καλά μόνο με τον εαυτό τους. Δεν χαρίζουν κάστανα, δεν σου δίνονται εύκολα. Έτσι και ο ρήτοράς μας.

Τέλος, στην δεύτερη μετάφραση υπάρχουν δύο επίμετρα. Στο πρώτο γίνεται μία σύνδεση των Ιερών Λόγων με ένα άλλο θεο-πάλαβο κείμενο, τα Οράματα και Θάματα του Στρατηγού Μακρυγιάννη, όπου ο Στρατηγός μας αφηγείται την ιδεοληπτική σχέση του με το θείο, την Παναγία και τους αγίους. Είναι ομολογουμένως διαβολικές οι ομοιότητες! Στο δεύτερο επίμετρο καταδεικνύεται η υπερρεαλιστική χροιά στο κείμενο του ρήτορα, η οποία δείχνει να στέκει απολύτως, αφού τι άλλο κάνει παρά να συγχωνεύει τις δύο καταστάσεις, το όνειρο με την πραγματικότητα σε ένα είδος απόλυτης πραγματικότητας, την δική του υπερπραγματικότητα. Αυτό δηλαδή που ήθελαν μελλοντικά να επιτύχουν οι υπερρεαλιστές και ο Μπρετόν στο «Μανιφέστο» του, ο Αίλιος Αριστείδης το επιτυγχάνει τόσα χρόνια πριν. Είναι λοιπόν έναυσμα για περαιτέρω σύγκριση το δεύτερο επίμετρο.

Πλην όμως, τι χρειάζονται όλα αυτά; Και πού διάολο κολλάει το facebook; Το είπα ήδη. Στην σημερινή ναρκισσιστική εποχή, που δείχνει να αφήνει ανθρώπους κενούς με το διαδικτυακό αυτό σύστημα αυτοέρωτος, ο Αίλιος Αριστείδης είναι μια ενδιαφέρουσα αντιπρόταση. Σα να μας λέει ότι «Κοίτα, εμείς κάποτε μπορούσαμε να ψωνιζόμαστε, αλλά να κάνουμε και κάτι. Να παράγουμε ένα κάποιο έργο. Ψωνισμένο; Ψωνισμένο. Αλλά έργο. Όχι πόζες και μουτσούνες και από μέσα τίποτα. Όχι απ’ έξω κούκλα κι από μέσα πανούκλα. Τ’ ανάποδο μάλλον. Απ’ έξω αρρώστια κι από μέσα ισορροπία». Κάτι τέτοιο.